định : trận Thẩm-dương ở trên bộ vào tháng ba năm 1905 và trận Đối-mã ở
trên mặt biển, tháng 5. Chiến thắng đó có gây xúc động và phấn khởi cho
giai tầng sĩ phu trong nước. Nhưng dầu quan trọng đến mức nào, sự chiến
thắng đó cũng chỉ là một trong những nguyên nhân đưa đến phong trào
Duy Tân ở Việt-nam. Vì trước cả cuộc chiến tranh Nhựt-Nga (1904-1905),
theo kết quả nghiên cứu của ông NGUYỄN Q. THẮNG : « phong trào
được chuẩn bị và phát động từ năm 1903 (và về trước nữa – khoảng năm
1900) ở Quảng-nam để đến năm 1907 Phan Chu Trinh ở Nhật về, ra Hà-nội
cùng các nhà trí thức Lương văn Can, Nguyễn Quyền… lập Đông Kinh
nghĩa thục qui tụ được nhiều nhân vật có tiếng tăm ».
Công cuộc duy tân ở tỉnh không có tiếng vang xa rộng tuy « phong
trào Đông Du và Duy Tân nổi lên mạnh trong những năm 1906-1908 »
.
Trên toàn quốc, năm 1906 không có biến cố nào trọng đại liên hệ đến công
cuộc duy tân. Năm 1906 chỉ có việc cụ PHAN CHÂU TRINH sang Nhựt,
có quan sát Khánh-Ứng nghĩa thục, lò đào tạo các nhà duy tân lớp trước
của Nhựt. Cũng năm đó, PHAN CHÂU TRINH hồi hương và năm sau,
tham gia vào việc thành lập Đ.K.N.T. Năm 1908 có cuộc kháng thuế ở
Quảng-nam tuy có sôi động đẫm máu nhưng cũng chỉ giới hạn trong mấy
tỉnh ở Trung-kỳ.
Vậy thì chỉ còn năm 1907 là năm xuất hiện của Đ.K.N.T tại cố đô
nghìn năm văn vật. Đ.K.N.T. tập hợp được nhiều tay khoa bảng cựu học và
trí thức tân học làm việc có tổ chức, có kế hoạch, có phân công, hoạt động
hăng say và rầm rộ, gây thành một phong trào, đúng là một phong trào. Vì
thế, Đ.K.N.T. là một cao điểm nổi bật của phong trào Duy Tân, đáng được
chọn làm mốc cắm, vì Đ.K.N.T. ra đời và tồn tại chỉ trong vòng một năm
đó (từ tháng 5 đến tháng 12-1907) mà đã gieo được ảnh hưởng lớn lao trên
khắp cả ba kỳ
khiến chánh quyền thực dân phải lo sợ mà giải tán, đàn áp.
Năm đó, 1907, đúng là một năm có biến cố gây xúc động mạnh, khác với
những năm 1905, 1906, 1913. Cũng năm đó, có ban tu thư của Đ.K.N.T.
soạn sách và dịch sách, có bài « Thiết tiền ca » của NGUYỄN PHAN LÃN
vang danh một thời. Ảnh hưởng của nó còn kéo dài nhiều năm về sau qua «
