nguyện chọn một cuộc sống tăm tối lang bạt kỳ hồ hơn là hưởng những ưu
thế về gia sản và dòng dõi mang lại; một kẻ thấy trước những tai họa nhưng
lại không muốn tránh, cảm thấy tai họa đấy nhưng lại cam tâm hứng chịu
lấy tai họa, cố tình từ chối những phương thuốc mà người ta luôn luôn bốc
cho anh ta và có thể giúp anh ta chấm dứt những tai họa đó vào bất cứ lúc
nào; tóm lại, đó là một tính chất nhập nhằng, khó hiểu, đức hạnh trộn lẫn
với thói hư, một mâu thuẫn thường xuyên giữa ý đồ tốt với hành động xấu.
Đó là nội dung của bức tranh mà tôi trình bày. Những người có lương tri sẽ
không xem một trước tác vào loại này là một việc làm vô ích. Ngoài cái thú
được đọc một câu chuyện thú vị, trong đó ít có sự kiện nào mà lại không
giúp vào việc soi sáng các phong tục, và theo ý tôi, vừa giải trí vừa giáo
dục công chúng là đã phục vụ đáng kể cho họ rồi.
Người ta không thể suy nghĩ về những lời giáo huấn đạo đức mà
không ngạc nhiên nhận ra rằng tất cả những lời đó vừa được coi trọng lại
vừa bị xem thường; người ta tự hỏi về sự kỳ quái đó của lòng người, nó làm
cho người ta có tư tưởng thích cái thiện, cái hoàn hảo, nhưng trong hành
động thì lại xa rời tư tưởng đó. Nếu những ai có một trình độ tri thức và
lịch lãm nào đó chú ý xem xét nội dung thông thường của những cuộc
chuyện trò, hay cả những cơn mơ mộng một mình của họ, họ sẽ dễ dàng
nhận thấy rằng chúng hầu như luôn luôn xoay quanh những nhận xét về
đạo đức. Những giờ phút ân ái nhất trong cuộc sống của họ là những giờ
phút ngồi một mình, hay với một người bạn để bộc bạch về vẻ đẹp của đức
hạnh, vị dịu ngọt của tình bạn, về những phương tiện để đạt đến hạnh phúc,
về những nhược điểm của bản năng làm cho chúng ta xa rời hạnh phúc
cùng những phương thuốc để chữa những nhược điểm đó. Horace
và
Boileau
nêu bật lên cuộc đối thoại đó, xem đó là những nét đẹp nhất
trong hình ảnh về một cuộc sống hạnh phúc do hai ông vẽ nên. Nhưng như
vậy thì tại sao người ta lại có thể dễ dàng trượt ngã từ những lý luận cao
siêu đó và bỗng chốc rơi xuống trình độ của những người tầm thường nhất.
Tôi sẽ lầm nếu như lý lẽ mà tôi đưa ra không giải thích được mâu thuẫn
giữa tư tưởng và hành động của chúng ta. Lý lẽ đó là: tất cả những lời giáo
