Khoa học kỹ thuật chuyển hoá thành các loại thiết bị máy móc
dùng vào các việc khác nhau, “thành một lực lượng lao động sản
xuất độc lập”. Thiết bị máy móc tuy là sự phát triển của công cụ
thủ công, nhưng quan hệ giữa chúng với công nhân đã có thay đổi
về chất, khác với quan hệ giữa công cụ thời kỳ công trường thủ
công với công nhân. Ở thời kỳ công trường thủ công, công nhân là
chủ thể của lao động, công cụ là phần cơ thể công nhân kéo dài, có
vai trò phụ trợ. Ở thời kỳ đại công nghiệp, máy móc thiết bị là chủ
thể của lao động, công nhân là trợ thủ của thiết bị máy móc, giữ
vai trò phụ. Đương nhiên, máy móc thiết bị không từ trên trời rơi
xuống, mà là phát minh, sáng tạo của con người, là kết của lao
động gian khổ của các kỹ sư, nhà khoa học, chính họ đã mang lại
cho máy móc thiết bị mạng sống như “con người”. Chúng ta có thể
coi máy móc thiết bị ngày càng tự động hoá là người máy theo
nghĩa rộng, nên máy móc thiết bị cũng có ý nghĩa người lao động,
là một loại người lao động tồn tại dưới hình thức hoá thân. Bản
thân máy móc thiết bị là lực lượng sản xuất tiên tiến tồn tại độc lập
tách khỏi công nhân. Sau thế chiến 2, cùng với sự phát triển của
khoa học kỹ thuật cao, khi khoa học kỹ thuật trở thành nguồn giá
trị thặng dư độc lập, tự động hoá và trí năng hoá sản xuất ngày
càng mở rộng trong các lĩnh vực sản xuất vật chất, thì lý luận của
Mác về nhà tư bản bóc lột công nhân dần dần thu hẹp phạm vi cho
đến hoàn toàn không còn tác dụng nữa. Nếu nhận thức vấn đề theo
quan điểm đạo đức thuần tuý, chế độ tư hữu dựa trên cơ sở bóc lột
đương nhiên là vô nhân đạo. Nhưng nhìn từ góc độ duy vật lịch sử,
chế độ tư hữu và bóc lột đều là sản phẩm xã hội phát triển, nó theo
bước chân tiến lên của lịch sử đến với nhân gian. Trong thời kỳ
lịch sử nhất định, bản thân tư hữu và bóc lột là biểu hiện xã hội
