thể cộng thêm Hà Lan - công nhân có thể đạt được mục đích của
mình bằng biện pháp hoà bình”. (Tuyển tập Mác-Ăng-ghen quyển
18, trang 179)
Năm 1866, bùng nổ khủng hoảng kinh tế thế giới. Sau khi khủng
hoảng qua đi, tập trung tư bản có sự phát triển kinh người. Các
công ty cổ phần và các ngân hàng đầu tư qui mô lớn ra đời đã làm
thay đổi cơ cấu xã hội của chủ nghĩa tư bản. Cùng với sự xuất hiện
của thể chế ngân hàng mới, tích luỹ tư bản không còn dựa vào các
chủ xí nghiệp tự tập hợp vốn qua tiết kiệm và dự trữ, mà dựa vào
dự trữ của toàn xã hội. Thu hút vốn của xã hội để xây dựng xí
nghiệp, thế là các công ty cổ phần ra đời. Trên lục địa châu Âu,
ngành này tiếp theo ngành kia biến thành các xí nghiệp cổ phần,
trước hết là công nghiệp gang thép, tiếp đó là công nghiệp hoá
chất, ngành chế tạo máy và ngành dệt. Mác rất quan tâm đến thay
đổi này. Ông cho rằng các công ty cổ phần “đã từ bỏ sản nghiệp tư
hữu của chủ nghĩa tư bản trên cơ sở bản thân hệ thống tư bản chủ
nghĩa”, “đây là sự từ bỏ phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa
trong phạm vi bản thân phương thức này, do đó là một mâu thuẫn
tự từ bỏ, rõ ràng đây chỉ là một điểm quá độ để chuyển sang một
hình thức sản xuất mới”. (Tư bản luận quyển 3, trang 504, Nhà
xuất bản Nhân dân, bản in năm 1966). Nhà tư bản không còn xí
nghiệp tư nhân, mà chỉ có tài sản tư nhân, phần tài sản tư nhân này
là một bộ phận tài sản xí nghiệp được lượng hoá bằng tiền. Họ
không còn là chủ xí nghiệp nữa, mà chỉ là cổ đông của xí nghiệp,
là chủ nợ hợp pháp của một phần nhất định trong lợi nhuận của
công ty. Công ty cổ phần đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giám đốc và
xưởng trưởng tổ chức và chỉ huy sản xuất, tách quyền sở hữu và
quyền quản lý xí nghiệp. Đội ngũ quản lý nắm quyền kinh doanh
