Viết cho cô em họ Hăng-ri-ét, xuân 1904:
“Cuộc sống yên tĩnh và cần cù của anh chị bị xáo động hoàn toàn, không
biết đến bao giờ mới ổn định lại được”.
Nỗi bực bội, buồn chán, – tôi dám nói là sự chua chát toát ra từ những
bức thư đó của Ma-ri đã nói rõ một điều: hai nhà vật lý đã mất sự yên tĩnh
nội tâm của họ.
Sau này Ma-ri viết:
“Sự mệt nhọc do cố gắng quá sức và do những điều kiện làm việc quá
thiếu thốn về vật chất, lại càng tăng thêm do sự xâm nhập của danh tiếng.
Cuộc sống ẩn lánh tự nguyện của chúng tôi bị phá vỡ, làm chúng tôi đau khổ
thực sự, và xét về hậu quả của nó, có thể coi như một tai họa”.
Đáng ra, vinh quang phải mang đến cho gia đình Qui-ri một vài thắng lợi
để đền bù như ghế giáo sư, phòng thí nghiệm, những phụ tá và những tài
khoản hằng mong ước. Nhưng bao giờ thì những ân huệ ấy mới đến? Sự
mong đợi hồi hộp còn kéo dài.
Thật là mỉa mai khi nước Pháp lại là nước thừa nhận sau cùng chân giá
trị của Pi-e và Ma-ri. Và phải đợi có huân chương Đê-vi và giải thưởng Nô-
ben, trường đại học Pa-ri cuối cùng mới mời Pi-e Qui-ri vào làm giáo sư Vật
lý. Hai nhà bác học rất băn khoăn suy nghĩ về việc đó. Những phần thưởng
do nước ngoài mang lại càng làm nổi bật những điều kiện tồi tệ mà họ phải
làm việc để đưa cuộc phát minh đến thành công, những điều kiện mà cho
đến lúc này vẫn chưa có chiều hướng thay đổi.
Nghĩ đến bao lần bị thoái thác từ bốn năm qua, Pi-e thấy cần phải trung
thực cảm ơn cơ sở duy nhất đã cổ vũ và nâng đỡ những cố gắng của ông với
phương tiện eo hẹp của nó: đó là Trường Vật lý và Hóa học. Một lần nói
chuyện ở Xoóc-bon, nhắc tới sự trơ trọi, sự diệu kỳ của nhà xe, Pi-e nói:
“Trong mọi hoạt động khoa học, ảnh hưởng của môi trường làm việc có
một tầm quan trọng rất lớn, và một phần kết quả đạt được cũng do đó. Tôi
làm việc ở trường Vật lý hơn hai mươi năm. Hiệu trưởng đầu tiên của
trường, một nhà khoa học lỗi lạc đã tạo điều kiện cho tôi làm việc, ngay từ
khi tôi còn là phụ tá. Sau này, ông cho phép bà Qui-ri đến làm việc gần tôi,
và trong thời kỳ ấy đó là một sáng kiến không bình thường... Ban giám hiệu
hiện nay cũng đều có tinh thần giúp đỡ như vậy.
Các giáo sư ở trường, các học sinh tốt nghiệp tạo thành một môi trường
