MARTIN EDEN - Trang 67

nghệ, cả chính trị. Đi qua công viên City Hall gã thấy có một đám đông ở
giữa có dăm sáu người mặt đỏ bừng đang lớn tiếng sôi nổi tranh luận. Gã
đứng lẫn vào đám thính giả và nghe thấy một thứ ngôn ngữ mới và xa lạ từ
cửa miệng những triết gia của nhân dân. Một người là một anh chàng lang
thang, người thứ hai là một người chuyên gây phiến động trong phong trào
công nhân; người thứ ba là một anh sinh viên luật học. Còn lại là những
công nhân thích tranh luận. Lần đầu tiên gã được nghe nói về chủ nghĩa xã
hội, chủ nghĩa vô chính phủ, và hiểu rằng đó là những thuyết triết học xã
hội có tính chất chiến đấu. Gã nghe thấy hàng trăm danh từ chuyên môn
hoàn toàn mới đối với gã, thuộc về lĩnh vực tư tưởng mà cái vốn đọc ít ỏi
của gã chưa bao giờ động tới. Vì thế gã không thể theo sát được cuộc tranh
luận, gã chỉ có thể đoán được ý ngụ ở trong những thành ngữ quái lạ ấy.
Rồi có một anh chàng hầu bàn mắt đen theo thuyết Thần tri học, một anh
chàng trong công hội những người làm bánh theo thuyết bất khả thi, một
ông già đánh bại tất cả những lý thuyết trên... bằng một triết học kỳ lạ "Tất
cả những cái gì tồn tại đều có lý." Có một ông già khác thì cứ thao thao bất
tuyệt nào là vũ trụ, nào là nguyên tử dương và nguyên tử âm. Sau khi đứng
nghe liền mấy tiếng đồng hồ đầu óc Martin Eden hoa lên gã bỏ đi. Gã vội
tới thư viện để tra nghĩa hàng chục những danh từ bất bình thường đó. Và
khi ở thư viện ra, gã cắp dưới nách bốn cuốn sách "Học thuyết Thần bí" của
Bà Blavatsky 2 "Tiến bộ và nghèo khổ", "Tinh hoa của chủ nghĩa xã hội" 3,
"Cuộc đấu tranh giữa khoa học và tôn giáo." Không may gã lại bắt đầu đọc
ngay cuốn "Học thuyết thần bí." Từng dòng lủng củng những danh từ đa
âm tiết mà gã không thể nào hiểu nổi. Gã ngồi trên giường và nhìn vào từ
điển nhiều hơn là nhìn vào sách. Gã phải tra nhiều từ mới quá. Đến nỗi khi
gặp lại chúng thì đã quên mất nghĩa rồi, lại phải tra lại. Gã nghĩ ra cách ghi
tất cả những định nghĩa vào một cuốn sổ tay, đầy hết trang này qua trang
khác. Thế mà gã vẫn không thể hiểu được. Gã đọc mãi đến tận ba giờ sáng.
Đầu óc gã tối mù; nhưng gã vẫn không nắm được một tư tưởng chính nào
của cuốn sách. Gã ngước nhìn lên, căn buồng hình như dâng cao, chao
nghiêng, chìm xuống như một con tàu trên mặt biển. Gã văng tục và quăng
cuốn "Học thuyết thần bí" vào một góc phòng, tắt đèn hơi, cố trấn tĩnh lại