Hà Hoán đi đến cửa Đông Hoa phía đông hoàng thành khá sớm đã thấy
đám đông chen chúc nhau đứng đó, vậy anh vẫn là đến muộn.
Đoạn phố này thuộc vùng cấm địa của hoàng cung, vốn rất đông đúc các
hàng ăn uống, hoa quả, hiệu kim hoàn, đồ cổ… đủ thứ, hôm nay ngày điện
thí, tập trung gần một ngàn sĩ tử, mọi người vây kín, đen đặc, anh rất chật
vật mới đi vào được.
Nếu vẫn tuân theo “Tam xá pháp” thì Hà Hoán phải chờ vài năm nữa
mới được dự điện thí.
Thoạt đầu, nhà Tống thi hành chế độ khoa cử theo lối Tùy Đường - Ngũ
đại, các sĩ tử phải thi đỗ ở cấp châu quận, cấp tỉnh, rồi mới đến cấp điện thí
do nhà vua chủ trì, thi đỗ thì được bổ nhiệm chức quan. Năm chục năm
trước, Vương An Thạch thực thi “Tam xá pháp”, về khoa cử, ông cho rằng
thi ba đợt như thế chưa đủ để đánh giá tài đức của thí sinh, nội dung thi là
kinh thư, thơ từ phú thì không có giá trị thực dụng. Ông đề ra “tam xá
pháp” cho trường Thái học, chia làm ba cấp ngoại xá, nội xá và thượng xá;
các Thái học sinh phải bị kiểm tra trình độ theo tháng, quý, và năm, mỗi
năm triều đình lại tổ chức “công thí” một lần, học trò sẽ học lên dần theo
cấp. Học sinh thượng xá được miễn thi, và được trực tiếp bổ nhiệm làm
quan. Nội dung thi cũng bãi bỏ cách làm văn, thơ, mà kiểm tra năng lực
phân tích, đánh giá, luận bàn về thời thế.
Cách đây 18 năm, Sái Kinh lên làm tể tướng, ông áp dụng Tam xá pháp
đến tận các châu huyện, chế độ khoa cử cũ bị bỏ hẳn.
Hà Hoán từ nhỏ đã theo lối học này, rồi lên dần. Năng lực không cao
nhưng anh rất siêng năng cần cù, lại sẵn có nền tảng gia giáo nên anh học
hành suôn sẻ, học lên thượng xá ở phủ Khai Phong. Anh miệt mài mấy năm
và sẽ thi lên thượng xá trường Thái học.
Nhưng cuối năm ngoái, Sái Kinh bị bãi chức, Vương Phủ lên thay, mọi
chính sách của ông gần như ngược lại với Sái Kinh, triệt tiêu “tam xá”,
khôi phục khoa cử cũ.
