đi. Người nghệ sĩ có cái lợi điểm này hơn những người khác trên đời, là
bạn bè của anh ta sẽ cống hiến không chỉ cái dáng dấp bên ngoài và tính
tình của họ cho trò châm biếm của anh ta mà còn cả tác phẩm của họ nữa.
Tôi thất vọng vì mình không bao giờ tự diễn đạt được một cách sắc sảo và
lưu loát đến như thế. Vào thời đó khoa nói chuyện được trau dồi như một
nghệ thuật; một lời đối đáp khéo léo được đánh giá cao hơn những lời chỉ
trích sau lưng; và một câu châm biếm, tuy chưa phải là một thiết bị máy
móc làm một tên ngu đần giống người tài trí, nhưng cũng đem lại vui vẻ
cho cuộc trò chuyện nho nhỏ của người thành phố. Đáng buồn là tôi không
còn nhớ gì về những lời ứng đối sắc sảo này. Nhưng tôi nghĩ rằng cuộc nói
chuyện không bao giờ trở nên thoải mái trừ phi nó chuyển sang những mẫu
chuyện thương mại vốn là mặt khác của thứ nghệ thuật mà chúng tôi đang
rèn luyện. Khi chúng tôi bàn luận về giá trị của cuốn sách mới nhất, tự
nhiên người ta sẽ hỏi xem cuốn sách bán được bao nhiêu bản, tác giả đã
nhận được bao nhiêu tiền ứng trước, và ông ta có thể kiếm được bao nhiêu
với cuốn sách ấy. Rồi chúng tôi nói về ông giám đốc nhà xuất bản này, ông
giám đốc nhà xuất bản kia, so sánh tính hào phóng của ông này với tính
bủn xỉn của ông kia. Chúng tôi bàn xem là tốt hơn nên đến với ông này,
người trả món tiền bản quyền hậu hĩ hoặc đến với ông kia nguời “chơi ép”
với một quyển sách thật sự có giá trị. Có người quảng cáo tồi và có người
quảng cáo khéo. Có kẻ thì tân thời và có kẻ lại lỗi thời. Rồi chúng tôi bàn
về những đại lí, về việc chào hàng của họ để giúp chúng tôi; bàn về những
ông chủ bút, bàn về nên viết những loại đề tài nào để họ tiếp đón ân cân,
xem nếu in một ngàn cuốn thì họ trả bao nhiêu, và liệu họ trả ngay lập tức
hay ngược lại. Đối với tôi, tất cả cái này là hão huyền. Nó làm tôi cảm thấy
thấm thía rằng mình đã trờ thành thành viên của một loại hội những người
thần bí.
