nằm lòng một thuật ngữ mới mẻ nào đó của các ngành khoa học khác, dứt
khoát Sao Mai sẽ tìm cách đưa được vốn từ được nhập khẩu về vào một tác
phẩm đang viết một cách thuần thục khó ai bằng. Tôi không phải là thính
giả thông minh cho lắm có thể kích thích ông san sẻ kiến thức. Thực ra mỗi
lần ông thăng hoa, có tôi góp mặt là để ông có cớ độc thoại với mình, để
ông một lần khẳng định và tự tin thêm sự độc hành theo một lối riêng.
Tiếc rằng khi tôi lớn khôn biết đọc sách, biết đến một nhà văn Sao Mai,
biết mình bé nhỏ như thế nào giữa miền trung du, thì những tác phẩm của
Sao Mai viết từ kháng chiến chống Pháp đến trước những năm 70 của thế
kỷ trước, hầu như tôi không có điều kiện tiếp xúc.
Mãi sau này, khi đọc xong "Sông rừng", vào lính, rồi chiến tranh biên
giới, trong thư viện bỏ hoang của thị xã Lào Cai, tình cờ cuốn "Thôn Bầu
thắc mắc" rơi vào tôi trong khi lục tìm. Nó chỉ còn bìa và mấy trang cuối,
ruột sách thì người lính giữ chốt nào đó đã xé nhóm lửa.
Chỉ mấy dòng của trang cuối sách nhưng còn ám ảnh tôi đến tận bây giờ:
Hình ảnh chiếc khăn của một thôn nữ rơi trên mặt đường cát trắng trong
buổi sáng nhiều sương, bị bàn chân lấm bùn có ngón cái tõe ngang, in giẫm
chéo hằn trên mặt khăn lĩnh đen tinh khôi.
Và, năm năm sau nữa, khi Sao Mai từ Thanh Sơn ra Việt Trì thăm
Nguyễn Hữu Nhàn, gặp khi Nguyễn Hữu Nhàn đi vắng, thành phố mất điện
giờ cao điểm, để có bữa cơm tiếp ông tôi cũng đã phải đốt trọn bộ "Những
người khốn khổ" vừa mua thanh lý của công ty phát hành sách để nấu xong
nồi cơm nhỏ. Tàn tro "Những người khốn khổ" bay tứ tung, bám vào mái
tóc xoăn bềnh bồng mối tiêu của Sao Mai và khuếch tán bốn phía năm tầng
công sở.
Gắp miếng đậu phụ, Sao Mai nói:
- Nếu viết về hạt đậu, thì anh phải cho người ta thấy miếng đậu phụ. Và
từ miếng đậu trắng ấy người ta còn có thể làm được những món gì mà nó là
trung tâm. Đấy là nghệ thuật viết văn.
