buộc khúc lồi khúc lõm như rắn cạp nong, poóc-ba-ga chằng một bó sắn
tươi bọc lá cọ…"; hay Ngô Ngọc Bội "Đọc văn ông như thấy ông đang trèo
cọ hom tàn, đang cuốc nương đồi sỏi…", là bức tranh đau lòng và sinh
động về hiện thực đói nghèo của dân tộc một thuở. Văn nhân nuôi sống
mình bằng nỗi đam mê bằng ảo tưởng và cả sự suy sụp tinh thần tới tận
cùng để làm văn nghệ. Tuy mang số phận và nhãn quan của thời đại mình
sống, nhưng là thứ số phận và nhãn quan đã được thẩm lọc, nâng cao đẩy
lên một chiều kích đủ lớn bảo đảm cho tính sáng tạo hội đủ năng lượng
bùng nổ sản sinh nên tác phẩm đến với người đời.
Nếu như công trình nghiên cứu công phu "Nhà văn hiện đại" của Vũ
Ngọc Phan làm việc trên những mô hình và văn bản, "nói đến thân thế của
nhà văn để đặt họ vào những tác phẩm, đem cuộc đời của họ mà đọ với
những ý nghĩ của họ", "Các nhà thơ cổ điển Việt Nam
" của Xuân Diệu,
hay "Hồn thơ thế kỷ
" của Anh Ngọc là những trang phê bình văn chương
trào dâng cảm xúc với thơ, hay "Chân dung và đối thoại
" của Trần Đăng
Khoa cố gắng dựng chân dung các nhà văn trong vài nét chấm phá thì
"Miền lưu dấu văn nhân" của Nguyễn Tham Thiện Kế là sự tạc chân dung
trong ý nghĩ, trong thịt da cuộc sống bên cạnh những sẻ chia cảm động đẫm
ân tình, với cả những hiện diện âm thầm như cái bóng, giải mã họ trong sự
giằng xé giữa những quan niệm về nhân tính, về văn hóa truyền thống để
gắn liền lao động khổ nhọc của nhà văn dưới cái nhãn mác nhà văn. Một
Trần Hoài Dương tất tả đón tác giả như đón người em trai từ Hà Nội lo lắng
và che chở; một Đỗ Ngọc Thống, vị giáo sư tóc hoa râm hấp tấp tận tụy
cầm dù che cho thầy, một Văn Công Hùng với đám trẻ bán hương và dịch
vụ trước cửa Đền Hùng, là những cảnh phim quay chậm mới thương làm
sao và lãng mạn làm sao! Cuối cùng thì "Văn chương, cơn cớ muôn thuở để
người đến với người, người nhớ người và người xa người. Nó không là
đích, cũng chẳng phải phương tiện mà là ánh xạ lòng trắc ẩn buồn vui mỗi
thân phận..." (Đỗ Ngọc Thống và những đồng cảm).
Thành công trong việc khắc, khảm chân dung của Nguyễn Tham Thiện
Kế, bên cạnh những tên đặt ấn tượng cho từng bài viết phải kể đến phong
