yếu của hiện tại - ông gọi là “hiện tại khải huyền” - chính là sự thiếu
vắng tiền đề ấy! Sự ngu độn của “hiện tại khải huyền” không phải là
yếu kém về tri thức và trí tuệ, trái lại, là sự dư thừa đến mức bệnh hoạn!
Đặc điểm của sự ngu độn ấy là chỉ biết lắng nghe “ý thức” như là kẻ
đối thoại duy nhất và độc quyền, cắt đứt mối dây liên kết lành mạnh với
những gì ở đằng sau và ở dưới ý thức. Ta nhớ đến nhận định của C. G.
Jung: “Trong cuộc sống bị khóa kín thì sự tỉnh thức cũng bị khóa kín.
Sự tỉnh thức bị khóa kín và chìm đắm này được tâm lí học mới đây gọi
là cái vô-thức. Vô thức là cơ quan tỉnh thức của tâm hồn con người. Đó
là năng lực tiếp cận với tồn tại siêu nhiên, không hiện ra trong thực tại.
Các nhà tâm lí học không bao giờ hết ngạc nhiên rằng cái vô thức nhận
biết tất cả, thẩm định từng hoạt động, chống cự, cổ vũ, hướng dẫn, cảnh
giới, khuyên bảo, can ngăn, khêu gợi, nhận biết từng rung động của đời
người, luôn quan sát từ khoảng xa vô hạn, ghi nhận những sự biến của
số phận, thấu hiểu chúng một cách chắc chắn, không nhầm lẫn theo
cách siêu hình học, nghĩa là xem nhẹ những ảo tượng của cái gọi là thế
giới bên ngoài, xem chúng là không thực sự hiện hữu. Cái vô thức là sự
tỉnh thức của con người mang sử tính. Nó cũng là cái thường xuyên
phán xét lí trí và những việc làm của lí tính”.
Từ hiện tại-khải huyền tìm về truyền thống để vươn tới “giải thoát
vĩnh cửu”, nhưng tất nhiên, với Hamvas, không đồng nghĩa với sùng tín
tôn giáo theo nghĩa định chế, mà như là công việc của riêng cá nhân
mỗi người: “tôi không có tín ngưỡng - ông viết trong Một giọt đọa đày
-, nhưng lạ thay, mỗi kinh nghiệm lớn, mang tính quyết định cả đời tôi
lại mang tính tín ngưỡng”. Cảm thức “tín ngưỡng” của Hamvas - hiểu
như “logic Nghịch lí và Tồn tại” - lắng sâu trong kinh nghiệm nội tâm:
“Tôi đi giật lùi từ giữa thế kỉ trước đến Cách mạng Pháp, rồi đến thời
Khai minh, đến thuyết duy lí, thuyết nhân văn, thông qua thời Trung cổ
đến tận Hi Lạp, Ai Cập, Hêbrơ, người nguyên thủy. Đến đâu tôi cũng
gặp sự khủng hoảng, nhưng mỗi cuộc khủng hoảng lại chỉ ra một cái gì
nằm sâu hơn nữa. Điểm đen nằm xa, càng xa hơn nữa. Tôi phạm phải
lỗi lầm tiêu biểu của Âu châu là đi tìm điểm đen ở bên ngoài mình, mặc
