thương trở thành giá trị cốt lõi trong Phúc âm: thế giới do tình yêu
thương tạo ra thậm chí còn cao cả hơn sự sáng tạo nguyên thủy.
“Tình yêu thương là thước đo của Tồn tại”, vì nó góp phần chủ
yếu để giải quyết sự đồi bại và hỗn loạn. Tình yêu thương giải quyết
nghịch lí giữa tự do và cưỡng chế, có thể khôi phục trật tự, bởi bản thân
nó có sức mạnh hơn hẳn những thế lực khác. Sức mạnh của tình yêu
thương gần gũi với sức mạnh của ân sủng; êm dịu mà không yếu đuối,
hân hoan và hạnh phúc chứ không lạnh lùng, khắc nghị và tràn đầy
lòng từ mẫn, tha thứ. Nó là exousia (quyền năng mềm) được đề cập
nhiều nơi trong Phúc âm (chẳng hạn Mathieu 7, 28-29). Quyền năng ấy
tất nhiên dễ bị tổn thương, chê bai hay đả kích, với tất cả sự hung bạo
của ác tâm, cái đối nghịch với tình yêu thương. Kết luận sau cùng khá
bất ngờ của Hamvas, khác với ngôn từ khá “bi quan” về thời Khải
huyền: sức mạnh của tình yêu thương và ân sủng sẽ là vô địch.
Hai cách tiếp nhận và lí giải của Karl Jaspers và Hamvas Béla về
“Thời Trục” thoạt nhìn có vẻ tương phản. Nhưng, như hai mặt của cùng
một đồng tiền, hai lối nhìn càng cho thấy sự phức tạp của một chủ đề
học thuật quá rộng lớn và uyên áo mà không ai, kể cả những nhà tư
tưởng tầm cỡ như hai ông, có hi vọng tát cạn và nói được lời sau cùng.
Điểm chung đáng ghi nhận là cho thấy sức thu hút không hề giảm sút
của chủ đề, sau hàng nghìn năm lịch sử. “Thời Trục” - với sự hình
thành bộ khung tư duy và tín ngưỡng cho toàn nhân loại như nguồn sữa
mẹ nguyên sơ nhất, thanh sạch nhất - trước sau vẫn được xem là “thời
đại và cấu trúc (để) quy chiếu và tham chiếu” (Referenz-Strukturzeit),
để trên cơ sở đó, mở ra triển vọng về một cuộc đại đối thoại liên-văn
hóa. Thêm nữa, cuộc đối thoại ấy có thể góp phần xây dựng một “nền
đức lí toàn hoàn vũ” (Weltethos), như tên gọi đề án vĩ đại của Hans
Küng, nhà thần học Kitô giáo nhiều ảnh hưởng. Nền “đức lí” như thế
nhất thiết phải dựa trên sự hòa đồng và đối thoại liên-tôn giáo theo
quan niệm của Küng? Hay phải trên cơ sở thế tục như ý kiến phản bác
của nhiều người khác? Quan hệ luôn hết sức căng bức và sâu thẳm giữa
cái “divinum” và cái “humanum” phải xử lí và hòa giải như thế nào?
