Mặt khác, trong thời gian này Nhật Bản lại gây chiến với Trung Quốc,
kết chặt đồng minh với Đức và Ý. Đối với Nhật Bản, vùng Đông Dương
thuộc Pháp ngoài vị trí trọng yếu về mặt chiến lược là cắt đường chi viện
của các nước như Anh cho Trung Quốc, còn đóng vai trò quan trọng khác
nhằm đảm bảo tài nguyên trên con đường Nam tiến. Vì thế, trong năm
1940, Nhật Bản cho quân chiếm đóng miền Bắc Việt Nam, năm sau tiến
xuống miền Nam. Chính phủ Vichy của Pháp quốc đứng trên lập trường là
hợp tác với Đức quốc nên đành phải thừa nhận sự chiếm đóng của Nhật
Bản – vốn là đồng minh của nước Đức. Kết quả của việc chiếm đóng này là
Nhật Bản cùng với chính phủ Đông Dương cùng cai quản Việt Nam.
Một trong những tài nguyên mà quân Nhật chú ý ở Việt Nam là lúa
gạo. Nhật yêu cầu cung cấp gạo để cấp cho lính Nhật đang đồn trú ở Đông
Dương và các nơi không đủ lương thực trong “khu vực Đại Đông Á”, kể cả
Nhật Bản nữa. Để đáp ứng nhu cầu của Nhật, chính phủ Đông Dương đã
thực thi chính sách cưỡng bách thu mua lúa gạo của nông dân với giá rẻ
mạt. Nghe nói giá thu mua khi ấy không đủ cho chi phí sản xuất nữa. Với
sự chi phối của Nhật Bản như vậy, Hồ Chí Minh – người sau này được gọi
là vị Cha già của dân tộc – đã sớm tổ chức một mặt trận dân tộc thống nhất
gọi là Việt Nam độc lập đồng minh để phản kháng.
Cuối cùng, vào năm 1945, khi cuộc Chiến tranh Thái Bình Dương gần
kết thúc, đã xảy ra một cuộc chính biến được gọi là “xử lý Đông Dương”
nhằm lật đổ chính quyền Đông Dương. Quân Pháp đã bị quân đồng minh
giải giáp và chính quyền Vichy thân Đức bị lật đổ. Cùng với điều đó, Nhật
Bản đã nhìn ra được sự thay đổi về chính sách đối với Nhật Bản của chính
phủ Đông Dương nên quyết định công nhận độc lập cho Việt Nam về mặt
hình thức nhưng thực chất vẫn tiếp tục nắm quyền chủ đạo.
Tuy nhiên, nền độc lập về mặt hình thức đó không thể làm cho những
người dân Việt Nam ủng hộ quân Nhật Bản được. Lý do trực tiếp là nạn đói
khủng khiếp xảy ra vào năm này.
