sự một cách hợp lý đối với một vật không hợp lý: mỗi người tùy ý tìm cách
thỏa đáng cho mình trong sự hỗn độn của tâm tình. Tôi biết tất cả những ý
muốn cuối cùng của người ta, và cũng biết rằng người ta không có một ý
muốn cuối cùng nào cả; người ta có thể ôm chặt lấy hài cốt hay chôn người
thân yêu vào huyệt chung cho nhiều người. Nếu dì nó có ý muốn mặc áo
chỉnh tề cho mẹ hay muốn giữ lại cái nhẫn cưới, tôi cũng chấp nhận phản
ứng của dì nó là phản ứng của tôi. Về tang lễ, chúng tôi không đặt ra vấn đề
gì cả. Chúng tôi nghĩ rằng đã biết ý muốn của mẹ và chỉ việc làm theo.
Vả chăng chúng tôi bị thôi thúc bởi những khó khăn rùng rợn. Chúng
tôi có một khoảng đất hương hỏa ở khu Père Lachaise của tổ mẫu Mignot,
chị của cụ tôi. Tổ mẫu tôi được chôn cất ở đấy, cả ông tôi, bà tôi, ông trẻ
tôi, chú Gaston và cha tôi. Không còn chỗ nữa. Trong trường hợp ấy, người
ta phải chôn tạm má tôi ở một nơi, khi nào cải táng sẽ thu thập hài cốt
người trước vào một nơi, bấy giờ sẽ an táng mẹ tôi vào đất của dòng họ.
Nhưng đất để an táng đắt quá, chính phủ tìm cách lấy lại những khu đất
nhượng vĩnh viễn; họ bắt buộc rằng trong ba mươi năm chủ đất phải kê
khai lại. Hạn đã qua. Người ta không thông báo cho biết sẽ mất chủ quyền,
chúng tôi vẫn gửi quyền sở hữu: với điều kiện là không có người dòng dõi
Mignot ra tranh quyền với chúng tôi. Trong khi chờ đợi chưởng khế đưa ra
bằng chứng, chúng tôi quàn linh cữu tại một nơi.
Chúng tôi lo ngại tang lễ ngày hôm sau. Chúng tôi đã uống thuốc an
thần, ngủ đến bảy giờ, uống nước trà, ăn sáng và uống thêm thuốc an thần.
Trước tám giờ một chút, một cái xe hòm đen đậu trong phố vắng, từ tang
tảng sáng họ đã đến rước linh cữu từ bệnh viện ra, qua một cái cửa kín.
Chúng tôi đi trong sương mù lạnh lẽo ban sớm, Poupette ngồi giữa tài xế và
một trong những người của nhà thầu Durand, tôi ngồi ở trong cùng cạnh
một thứ hòm bằng sắt. Dì nó hỏi: “Má đấy à?” “Má đấy”. Dì nó sẽ nấc lên:
“Chỉ có một điều an ủi tôi, là tôi cũng sẽ qua bước ấy, nếu không thì thật là
bất công!”. Phải. Chúng tôi chứng kiến cuộc diễn thử đám tang của chúng
tôi. Điều không may là cuộc phiêu lưu chung cho cả mọi người, mỗi người
chỉ thực hiện một mình mà thôi. Chúng tôi không rời mẹ trong lúc hấp hối
