ấy, mẹ tôi đã lầm lẫn sự hấp hối với sự dưỡng sức và chúng tôi đã hoàn
toàn cách biệt với mẹ.
Khi đi qua Ba-lê, tôi nhìn phố phường, người qua lại, cố ý không nghĩ
gì cả. Nhiều xe hơi đợi trước cửa nghĩa trang: họ hàng thân quyến. Mọi
người theo chúng tôi đến nhà thờ rồi xuống xe. Trong khi phu khiêng linh
cữu xuống, tôi dẫn Poupette đến với bà dì, bà mắt mũi đỏ hoe vì buồn rầu.
Chúng tôi nhập vào đám người; trong nhà thờ đen nghịt. Trên quan tài
không có hoa, hãng thầu để quên hoa trong xe: cũng chẳng có gì là quan
trọng.
Một tu sĩ trẻ, mặc quần ngoài phủ áo lễ, cầu kinh và đọc một bài điếu
tang ngắn buồn thảm lạ lùng, ông nói “Trời xa lắm, dù cho người ta có lòng
tin chắc chắn nhất cũng có những ngày Thượng đế xa đến nỗi hình như
Ngài vắng mặt. Ta có thể nói rằng Ngài lười biếng. Nhưng Ngài đã sai con
Ngài xuống”. Người ta đã kê hai cái giá để làm lễ. Hầu hết mọi người đã
chịu lễ. Vị tu sĩ lại nói nữa. Cả hai chúng tôi đều cảm động như dao cắt khi
ông nói: “Françoise de Beauvoir”. Mấy tiếng ấy làm hồi sinh mẹ tôi, mấy
tiếng ấy thâu tóm cả đời sống mẹ tôi từ lúc tuổi thơ đến lúc thành hôn, góa
bụa rồi chết; Françoise de Beauvoir: má tôi, một người đàn bà sống ẩn dật,
ít ai nói đến, đã trở thành một nhân vật.
Mọi người đã đi qua linh sàng: một vài bà ứa nước mắt khóc. Chúng
tôi còn bận bắt tay thân bằng cố hữu. Khi phu khiêng quan tài ra khỏi nhà
thờ; lần này Poupette trông thấy và xỉu người đi, phải vịn vào vai tôi: “Tôi
đã hứa với má rằng không để người ta bỏ má vào trong cái hòm ấy!”. Tôi
vui vẻ rằng dì nó không phải nhớ lại lời cầu khẩn này: “Đừng để má ngã
xuống hố!”. Một người của nhà thầu Durand nói cho người đi đưa đám biết
nên giải tán. Cỗ quan tài tự nó chuyển động, tôi cũng không hiểu nó di
chuyển đi đâu.
Trong một miếng giấy thẩm mang ở bệnh viện về, má tôi đã viết hai
dòng chữ lên mảnh giấy nhỏ, chữ viết cứng và mạnh dạn như hồi còn hai
mươi tuổi: “Má muốn đám tang má giản dị. Không có hoa, không có vòng
