bước song đôi với Joseph. Vừa đi ông ta vừa châm cho mình một điếu
xì gà nhỏ khác, mắt nhìn Joseph.
— Cậu nói với tôi là cậu chỉ nói với Ngô Văn Lộc những điều vô tư
mà thôi. Tôi muốn báo cho cậu biết là ở Đông Dương này, chuyện vô
tư như vậy có thể vô cùng nguy hiểm. Người An nam họ không vô tư
đâu, họ vô cùng xảo quyệt.
Joseph không muốn trả lời Jacques Devraux, hai người cùng bước đi
bên dưới các tàn cây cạnh bên bờ hồ. Viên chánh sở Mật Thám lại lên
tiếng.
— Quan niệm về chủ nghĩa thuộc địa của cậu cũng còn ngây thơ
nữa, xin cậu bỏ lỗi cho tôi về từ ngữ này. Có lẽ những điều mà người
da trắng đối xử với Đông Phương lúc nào cũng được tác động bởi một
điều căn bản, đó là sự tham lam không bờ bến, cho nên rồi cũng sẽ có
một ngày, chúng tôi phải trả cái giá đó. Nhưng nước Pháp đã không có
trù hoạch một dự tính gì để lo cái sâu xa đó tại nơi này hết cả. Điều
hành các thuộc địa lúc nào cũng là những công việc đầy xáo trộn,
nhưng đây không phải toàn là những chuyện chỉ xảy ra một chiều
không mà thôi đâu. Với phần còn lại của lương tâm, những người Pháp
hiểu biết cũng đã nghĩ đến việc đến việc làm cho đời sống của những
người ở đây được tươi sáng hơn, bằng cách giúp đỡ mở mang kiến thức
cho họ một cách không vị kỷ. Kết quả là đầu óc của người An nam
được mở rộng và hòa đồng với sự hiểu biết của chúng tôi, rồi họ về
nước tổ chức bạo động chống lại chúng tôi.
Mặc dù đang bực bội, nhưng Joseph cũng thấy những điều mà
Jacques Devraux vừa nói cũng rất đáng quan tâm, anh hỏi.
— Vậy tại sao chúng ta không học được cho chúng ta điều gì ở đây
hết cả vậy?
— Cậu đã đến đây hai lần rồi phải không? Câu đã từng lặn lội trong
rừng sâu, viếng thăm các đền đài, cung điện, đã đi dạo trên các đường
phố đông người. Cậu có cái cảm tưởng là cái mãnh lực huyền bí của
Đông Phương đã thấm nhuần vào máu và sủi bọt như Champagne vậy
