quyền mưu lừa dối là chỉ dùng được khi người ta không biết, nhưng khi
người ta biết rõ cái mưu thuật của mình thì cái mưu thuật ấy không có công
hiệu nữa.
Người Pháp lại có cái tính hay cậy sức mạnh của mình rồi có khi có xảy
ra việc gì, thì để cho quân lính đi tàn phá giết hại, có ý muốn cho người ta
sợ. Cái phương pháp ấy đối với cái tâm lý của dân tộc khác thể nào tôi
không biết, nhưng đối với dân tộc Việt Nam mà chỉ dùng sức mạnh để tàn
phá, thì sự tàn phá càng tàn nhẫn bao nhiêu, sự thù oán ghét giận lại càng
tăng thêm bấy nhiêu.
Theo cái tâm lý người Việt Nam, thì người ta ưa cái chính sách trong
sạch ngay chính, không có phá bậy giết càn. Hễ người Pháp không hiểu chỗ
ấy, thì bề ngoài thế nào mặc lòng, bề trong không ai phục, thì làm việc gì
rồi cũng thất bại. Vì vậy cho nên việc người Pháp muốn đem lại sự hòa
bình ở xứ Ðông Dương, mà cứ ngoắt ngoéo không cho nước Việt Nam độc
lập và thống nhất, lại không thành thực thi hành những điều giao kết, thì
khó lòng mà giải quyết được cái tình thế ngày nay.
Về phương diện chính trị của người Việt Nam thì chính phủ Việt Minh
đã thất sách từ lúc đầu, chưa gì đã đem áp dụng cái chủ nghĩa cộng sản một
cách đường đột quá, thành ra ở trong thì dân tình ta thán, mà ở ngoài thì
không có ai muốn giúp đỡ. Trước thì họ trông cậy ở nước Nga và ở đảng
cộng sản ở bên Pháp, sau thì nước Nga vì xa cách không giúp được họ việc
gì, đảng cộng sản bên Pháp thất thế, thành ra mình cô lập, thế bất đắc dĩ
nên phải lập ra mặt trận kháng chiến. Chính phủ Việt Minh tuy biết lợi
dụng cái lòng ái quốc của quốc dân và nhờ có sự tổ chức chu đáo và sự
tuyên truyền khôn khéo, nhưng vẫn không đủ sức để ngăn cản được sự tiến
hành của quân địch. Cái chủ nghĩa cộng sản về đườn luận thuyết cũng có
điều bảo thủ, như là muốn chữa những điều bất công trong xã hội, nhưng
về đường kinh tế, thì lại áp chế quá, làm lắm điều hà khốc và dùng những
thủ đoạn quỷ quyệt giả dối, khiến người ta mất lòng tin cậy. Ðem cái bất
