Thử tưởng tượng bạn sang Thái Lan đàm phán về diện tích nơi xây dự án.
Họ thường dùng chữ “rai” để nói về diện tích. Họ đo cự li bằng hai cánh tay
giang ra như cánh phi cơ rồi nói một rai là mấy nghìn cái giang tay! Nó cũng
giống như người Cà Mau gọi đó là một “công”. Thử hỏi nếu phe nào người
Anh Quốc dùng thước đo bằng inch, feet, yard… đàm phán với phe Thái chỉ
biết dùng chữ rai, hay phe Việt Nam chỉ biết nói đến đơn vị công thì công
việc của thông dịch viên khó như thế nào! Dám chắc phe nào chỉ biết dùng
mét sẽ thấy lạc lõng làm sao!
Một trường hợp khác tôi đã gặp khi đang ở Trung Quốc là thông dịch viên
không rành dịch những con số. Phía chúng tôi thì tính tiền theo lối Âu Tây,
tức dùng những cách tính như một ngàn, mười ngàn, trăm ngàn, một triệu;
còn bên phía người Hoa lại có người dùng cả con số vạn. Có thể bạn thừa
biết một vạn là một chục ngàn nhưng thông dịch viên không biết. Đến khi
cuộc đàm phán nói đến con số 15 vạn, thông dịch viên luống cuống không
hiểu con số đó là 15 ngàn hay 150 ngàn nên dịch sai lung tung. Và sau khi
hai phái đoàn rút về nghỉ, các thành viên đôi bên nghi kỵ nhau thêm, sợ phía
bên kia cố ý dùng những con số không thể dịch được để đánh lạc hướng trên
giá của dự án. Lúc đó tôi liên tưởng đến những trang sách lịch sử nói bên
nước nọ đem chục vạn quân sang nước bên kia, tôi không khỏi nghi vấn liệu
các sử gia có ghi đúng con số không? Chắc hẳn sử gia thời đó chưa học toán
học với trình độ cao và giữa nghìn, vạn với trăm nghìn có lẽ cũng chưa ai có
khả năng đếm đích xác.
Cũng trong buổi thương thuyết đó, thông dịch viên ngớ người khi phái
đoàn Pháp nói về tình trạng nhờn của nước sơn. Ngay phía Pháp đã phải cố
tìm trong tự điển tiếng Anh để chỉ định tình trạng nhờn rồi. Đến phía Hoa thì
ngay thông dịch viên cũng không tìm ra chữ trong tự điển Hoa, mà chính cá
nhân họ cũng không hiểu trạng thái nhờn là gì. Họ cứ hỏi đi hỏi lại xem thể
trạng lỏng hay cứng? Phái đoàn Pháp trả lời là nó không lỏng mà cũng
không cứng, nó nhờn! Thế là hai bên lại thêm nghi kỵ nhau, sợ có sự pha
chế bất lợi cho phe mua. Chỉ có một chữ do thông dịch viên không tìm ra
ngay mà chúng tôi đã mất một ngày để cãi vã. Đến ngày hôm sau, khi chúng
tôi đã có thì giờ tra tự vị và dùng đúng chữ thì đã muộn. Anh bạn thông dịch
