Hình ảnh Toàn bắt gặp đầu tiên khi đạp xe trở lại thị xã quen thuộc vào
ngày chủ nhật này là những căn nhà trọ mái gianh sạp nứa dài dặc và cạnh
chúng là những tràn ngựa mái lợp ván thông thấp tè, chia ô ngang dọc, treo
những chiếc máng gỗ đựng ngô, thóc, cỏ cho ngựa ăn. Người, ngựa từ các
huyện thị miền đông tỉnh như Mường Thông, Pa Kha, Bản San, Pha Linh...
ra đây họp chợ hay độ đường để tiếp tục cuộc hành trình sang phía Tây, đi
Phong Thổ, Lai Châu, Điện Biên... đều gửi ngựa và tá túc qua đêm tại đây.
Tràn ngựa, nhà trọ tiếp nối năm này qua năm khác, kể đã đến cả thế kỷ.
Giờ, chiến tranh, việc đi lại đã thưa vắng, nhưng qua đây vẫn ngửi thấy mùi
mồ hôi ngựa nồng nồng. Vẫn phải đề phòng bọn ruồi trâu, hễ thấy hơi
người là lao ra đốt chích.
Tiếp giáp khu nhà trọ và tràn ngựa là dãy nhà bán mái màu vôi quét xam
xám xin xỉn, vốn là tổ ấm của các cặp vợ chồng lính khố xanh khố đỏ đồn
trấn ở miền biên viễn, từ hồi còn chế độ thuộc địa; nay đã chuyển thành nơi
ăn ở của đám cư dân nghèo kiếm sống bằng các nghề ngỗng linh tinh, như
cốn bè, đốn củi, đan cót. Phố xá chỉ thật là nó sau một đường ngoặt. Cảnh
quan thay đổi hẳn với những ngôi nhà hai tầng kiến trúc kiểu châu Âu - trụ
sở của các cơ quan hành chính. Và những ngôi nhà một tầng, mái ngói, mặt
tiền rộng, cửa lùa ván gắn biển hiệu nền đen chữ Hán nổi ánh kim. Đó là
các cửa hàng thuốc bắc: Nhân Hòa đường, Đông Hưng đường, Thiện Tâm
đường... của người Hoa.
Ngày chưa có chiến tranh, nhiều buổi đêm sau khi hoàn thành phần việc
soạn bài cho ngày lên lớp hôm sau, Toàn thường hay đi dạo một lượt qua
con phố nhỏ này. Lúc nào cũng tỏa thơm mùi thuốc bắc, con phố như một
thiếu phụ đoan trang, hiền thục, phong gấm rủ là. Và điều đó, kỳ lạ thay,
vẫn không làm mất đi vẻ thân mật khiêm nhường của nó. Phố nhỏ thân thiết
làm sao với những ngõ hẻm thâm u, lom đom một ánh lửa lò ấm áp tươi
vàng, nơi chế tác món sủi dìn, một thứ bánh trôi Tàu thơm mùi gừng cay.
Phong rất thích món quà đặc sản bình dân này. Trong khi anh không thể
quên những cửa hàng ăn của người Hoa treo ở trước cửa những chiếc đèn
