làm ra đất ruộng thênh thang, nhái bén không đo được phải nhờ diều hâu
đo, đời sống không đến nỗi như thế này. Nên má con gái mới như quả đào
hồng. Nên mới có tiếng khèn ve ve, tiếng sáo pừ lê lê... Xưa, thuế nương
Tây tính bằng tiền. Một đồng rưỡi nương bé, hai đồng nương to. Giờ, thóc
gánh oẻ vai đến huyện mà còn bhê ỏng chê eo. Xưa, con lợn nuôi được một
tạ là của mình một tạ. Hay là bây giờ Trời nổi sấm sét, con ong cái kiến biết
tìm đâu chỗ ở. Đặt ra hợp tác xã làm gì? Nó là cái áo mặc không vừa. Nếu
chỉ là tiện đóng thuế, tiện thu mua thì hãy cởi cái áo chật ra, cho mọi người
tự làm tự ăn như từ thời xưa đi!
Người này tiếp người kia. Cơn phẫn khích đã lan truyền và dâng tới đỉnh
điểm, bột phát, có lúc, vừa nói vừa nhìn mặt người nghe rồi tự nhìn lại
mình, người đang nói bỗng khóc oà. Và cả trăm người cùng lúc nức nở
khóc theo. Xấu hổ quá! Ai oán quá! Như bây giờ mới nhận ra cuộc sồng
của mình nó thảm thê, khốn khó đến mức nào.
Toàn ngồi nghe, từ hoang mang rơi vào lo âu bồn ngộn. Toàn cảnh sao
mà đen tối. Và, dẫu chỉ mới nhập vai một kẻ giúp việc, anh cũng thấy cần
phải chia sẻ lo toan với những người gánh vác trọng trách ở tỉnh này. Vì rõ
ràng là tình hình chất chứa những bất ngờ không thể lường và lúng túng đã
hiện lên ở từng cử chỉ, nét mặt của mỗi ông thường vụ. Cuối buổi, trên đoàn
chủ tịch, một ghế ngồi đã bỏ trống. Đó là ghế ông Đoàn Văn Gia. Ông Gia,
thường vụ phụ trách công nghiệp, quân sự đã nhảy lên chiếc môtô Jawa, nói
là phải về gấp tỉnh để làm việc với thiếu tướng tư lệnh Quân khu Hai. Sáng
hôm sau nữa thì ông Nông Văn Đình, thường vụ mới được bầu làm chủ tịch
tỉnh, lấy cớ chuẩn bị đi họp hội nghị về công tác tổ chức ở Trung ương,
cũng rút nốt. Còn lại trên đoàn chủ tịch là ông Ké Lanh và ông Quyết Định.
Thì ông Ké Lanh chốc chốc lại bỏ chỗ, đi tìm ống điếu thuốc lào, kề cà
chuyện vãn với mấy ông già người Tày, sau khi mất hút hàng giờ, trở lại
ghế ngồi trên đoàn chủ tịch thì ngơ ngơ ngác ngác chõ xuống hỏi thư ký
đoàn: “Đến đâu rồi, các cậu?”.
