Ôi! Nhân loại thông minh trí tuệ một cách kinh khủng! Tôi xin bái phục.
Làm sao hiểu nổi cái văn minh nó bắt người ta làm việc cực khổ đến bạc
đầu để kiếm ăn mà quên mất cái sự nghỉ ngơi, vui chơi .
2. THUYẾT NHÀN TẢN CỦA TRUNG HOA
Người Mĩ nỗi danh là làm việc dữ dội, người Trung Hoa nổi danh là nhàn
tản thung dung. Hễ tính tình trái ngược nhau thì người ta lại phục nhau, cho
nên tôi đoán rằng người Mĩ phục người Trung Hoa cũng ngang với người
Trung Hoa phục người Mĩ. Tôi không biết phương Đông và phương Tây
sau này có gặp nhau không; có dấu hiệu chắn chắn là hai bên đương tiến lại
gần nhau đấy, và văn minh hiện đại càng tiến, phương tiện giao thông càng
dễ dàng thì mỗi ngày hai bên càng gần nhau lại. Ít nhất là ở Trung Hoa
người ta không phản đối văn minh cơ giới đó và người ta đương tìm cách
dung hoà hai nền văn hóa, nền triết học cổ của Trung Hoa với nền văn minh
kĩ thuật, để rán hợp nhất lại trong một lối sống thực tế. Còn ảnh hưởng của
triết học phương Đông tới lối sống phương Tây thì không chắc chắn gì cả,
không ai dám đoán trước về điểm đó được.
Văn minh cơ giới mau đưa loài người tới một thời đại nhàn nhã và con
người sẽ bắt buộc phải tiêu khiển nhiều hơn mà làm việc bớt đi. Sẽ tới một
lúc mà con người hoá ra mệt mỏi, chán ngán sự tiến bộ hoài huỷ về kĩ
thuật; vì tôi không tin rằng khi đã có những điều kiện tốt đẹp nhất để sống
rồi, con người vẫn còn làm lụng hoài như ngày nay. Có thể rằng con người
lúc đó sẽ làm biếng hơn.
Theo tôi hiểu, văn hóa trước hết là sản phẩm của sự nhàn nhã. Hình như
người nào minh triết thì không bận rộn, người nào bận rộn thì không minh
triết. Người minh triết nhất là người nào nhàn tản ưu du nhất. Ở đây tôi
