3. ĐẠO THANH NHÀN
Lòng yêu thanh nhàn của người Trung Hoa có nhiều nguyên nhân: trước
hết là do bản tính họ rất yêu đời, lại thêm lòng yêu đó, trải qua các triều đại,
được một tiềm lưu trong văn chương lãng man đề cao, sau cùng được một
triết học – đại thể là triết học Lão, Trang – biện giải cho. Gần như toàn thể
người Trung Hoa chấp nhận quan niệm về nhân sinh đó, cơ hồ như họ có
cái máu Lão Trang trong người vậy.
Có một điểm ta cần phải minh xác. Nhiều người thường tưởng rằng chỉ
hạng người giàu có mới sùng thượng đời sống thanh nhàn. Chính các văn
nhân thi sĩ nghèo hèn, lao đao mới thường lựa đời sống đó. Khi đọc các kiệt
tác trong văn học Trung Hoa và tưởng tượng cảnh ông đồ nghèo ngồi giảng
cho bọn học sinh cũng nghèo những thơ văn ca tụng đời sống an nhàn, tôi
chắc rằng cả thầy lẫn trò đều tìm được một niềm an ủi về tinh thần và đều
mãn nguyện vô cùng. Những bài luận về cái luỵ của danh vọng, cái thú ẩn
dật, thư sinh lạc đệ nào nghe mà chẳng thích; mà những câu tục ngữ như
“Vãn thực khả dĩ đương nhục” (Ăn trễ thì cũng thấy ngon như ăn thịt), gia
đình bần sĩ nào nghe mà chẳng mỉm cười. Trong văn học sử không có sự
lầm lẫn nào lớn bằng sự lầm lẫn của các tác giả trẻ tuổi trong giai cấp vô
sản khi họ chê Tô Đông Pha, Đào Uyên Minh là ở trong giai cấp trí thức,
ăn không ngồi rồi, bị dân chúng ghét. Chỉ vì Tô miêu tả “giang thượng
thanh phong” cùng “sơn gian minh nguyệt”, và Đào ngâm nga câu “Tịch lộ
triêm ngã y”, cùng “Kê minh tang thụ điên” (Sương chiều thấm áo ta – Gà
gáy trên ngọn dâu) mà bảo họ là tư sản ư? Làm như gió mát trên sông,
trăng thanh trên núi, và con gà đậu trên cành dâu là vật sở hữu của giai cấp
tư sản! Các bậc danh nhân thời cổ đã sống đời sống của dân quê nghèo khổ
và tìm thấy trong đời sống đó một sự an tĩnh, vui vẻ, điều hoà.
Vì vậy mà tôi cho rằng sự sùng thượng thanh nhàn có tính cách rất dân chủ.
Ta có thể hiểu rõ điều đó hơn khi ta tưởng tượng cuộc mạn du khắp châu
Âu của Laurence Sterne hay Wordsworth và Coleridge; họ đi bộ, rất ít tiền
