MỘT QUAN ĐIỂM VỀ SỐNG ĐẸP - Trang 180

mà hoá ra thương tâm, thất vọng vì việc nước, về ở ẩn mà viết được những
tác phẩm bất hủ. Chính vì vậy mà đời Nguyên, dưới chế độ của Mông Cổ,
sản xuất được nhiều hoạ gia và hí khúc gia; và đầu đời Thanh cũng sản xuất
được nhiều hoạ gia như Thạch Đào và Bát Đại Sơn Nhân. Lòng ái quốc của
người dân một nước bị ngoại bang đô hộ có thể biến thành lòng hi sinh cho
nghệ thuật và học vấn. Thạch Đào là một trong những hoạ gia vĩ đại nhất
Trung Hoa, bị Thanh triều dìm xuống vì tinh thần bất khuất của ông; và do
lẽ đó mà danh tiếng ông không vang lừng và người phương Tây không biết
tới. Ngoài ra còn những người học rộng tài cao mà thi hoài không đậu, phát
phẫn, tận lực sáng tác, như Thi Nại Am, tác giả bộ Thuỷ Hử và Bồ Tùng
Linh, tác giả bộ Liêu Trai.

Trong bài tựa bộ Thuỷ Hử có một đoạn rất hay, tả cái thú đàm đạo với bạn
thân:

“Bạn của tôi mà tới đủ mặt thì được tới mười sau người, nhưng ít khi họ tới
đủ, cũng ít khi không một người nào tới, trừ những ngày mưa gió. Thường
thường ngày nào cũng được năm sáu người. Khi tới, họ cứ tuỳ ý, muốn
uống rượu lúc nào thì uống, muốn ngừng lúc nào thì ngừng, vì họ cho rằng
vui ở trong sự đàm đạo chứ không phải ở trong rượu. Chúng tôi không bàn
về triều đình, không những vì lẽ chúng tôi không quan tâm tới triều đình
mà còn vì lẽ đường thì xa, tin tức phần lớn là truyền khẩu cả, mà lời truyền
khẩu thì không xác thực, bàn về những điều không xác thực chỉ là phí nước
miếng. Chúng tôi cũng không bàn đến những lỗi lầm trong thiên hạ, thiên
hạ vốn không có lỗi lầm và chúng tôi không muốn vu oan cho người ta.
Chúng tôi không muốn làm kinh động ai cả, mà muốn cho người ta hiểu
điều chúng tôi nói, nhưng người ta không hiểu, vì những điều đó đều thuộc
về tính tình con người, mà người đời thì bận rộn quá nên không chịu
nghe”.

Thi Nại Am viết bằng lối văn và những tình cảm như vậy, ông lưu lại được
bộ Thuỷ Hử vì ông có nhiều lúc nhàn.