ngôn ngữ, cử chỉ của mình nữa, không giữ ý chút nào cả mà cũng chẳng
quan tâm tới hướng của câu chuyện. Bạn thân gặp nhau, cởi mở tấm lòng
với nhau thì cuộc nhàn đàm mới thật là thú vị: người gát chân lên bàn, kẻ
leo lên ngồi trên thành cửa sổ, kẻ lại kéo cái nệm trên đi-văng xuống đặt
trên sàn mà ngồi. Có vậy thân thể ta mới được nghỉ ngơi, mà trong lòng
mới bình tĩnh, khoan khoái. Lúc đó ta có thể ngâm hai câu thơ này:
----
”Nhãn tiền nhất tiếu giai tri kỉ,
----
Toạ thượng toàn vô ngại mục nhân”
----
(Trước mặt cười cười đều là bạn tri kỉ,
----
Bên cạnh không có người nào chướng mắt mình ).
Đó là điều kiện cần thiết cho những cuộc nhàn đàm chân chính. Vì chẳng ai
quan tâm đến điều mình nói, cho nên câu chuyện tiến lui chẳng theo một
thứ tự, một chủ ý gì cả, và khi chia tay, ai nấy đều hoan hỉ.
Có một sự liên lạc mật thiết giữ sự đàm đạo và sự an nhàn; mà cũng có một
sự liên lạc mật thiết giữa sự đàm đạo và sự phát triển của tản văn vì chỉ khi
sự đàm đạo đã thành một nghệ thuật thì tản văn mới tấn bộ. Ta thấy rõ điều
đó trong tản văn Hi Lạp và Trung Hoa. Mấy thế kỉ sau Khổng Tử, tư tưởng
Trung Hoa phát triển mãnh liệt, theo tôi nguyên nhân chỉ là vì thời đó đã
phát sinh được một giới học giả khá đông mà suốt đời chỉ có mỗi công việc
là ăn rồi thì đàm đạo. Tôi xin chứng minh ức thuyết của tôi. Thời liệt quốc
đó có tới năm vị hào phú rất hiếu khách, rộng rãi, lễ độ, tử tế. Vị nào cũng
nuôi cả ngàn thực khách trong nhà, như Mạnh Thường Quân nước Tề có tới
ba ngàn thực khách toàn là đi giày dát ngọc cả. Ta thử tưởng tượng cảnh ồn
ào ra sao. Những cuộc đàm đạo của bọn thực khách thời đó nay còn chép
trong những bộ Liệt Tử, Hoài Nam tử, Chiến Quốc Sách và Lữ Thị Xuân
Thu. Và ta nên nhớ rằng thời đó người ta đã có một quan niệm về nghệ
thuật sống rồi, đại ý là nếu không sống một cách nghệ thuật thì thà đừng
sống còn hơn. Ngoài bọn học giả đó ra, còn một bọn tung hoành gia nỗi
