MỘT QUAN ĐIỂM VỀ SỐNG ĐẸP - Trang 179

danh, tức bọn hùng biện nhà nghề, được các vua chúa dùng vào việc du
thuyết các nước láng giềng, gây bè gây đảng trong cuộc chiến tranh để thôn
tính lẫn nhau. Bọn tung hoành gia đó rất thông minh, mẫn tiệp, khéo dùng
tỉ dụ và có khẩu tài. Những thuyết của họ chép trong bộ Chiến Quốc Sách.
Trong cái không khí tranh luận tự do và hào hứng đó, xuất hiện vài đại triết
gia như Dương Chu, người chủ trương thuyết “vị ngã”, Hàn Phi Tử một
chính trị gia có tinh thần thực tế, tựa như Machiavel của phương Tây,
nhưng ôn hoà hơn, và Yến Tử, một nhà ngoại giao nổi danh về tài biện luận
mẫn tiệp.

Chỉ khi nào trong xã hội có hoàn cảnh an nhàn thì nghệ thuật đàm đạo mới
phát triển, mà nghệ thuật đàm đạo có phát triển thì thể tiểu luận, tuỳ bút
mới phát triển. Xét về đại thể thì cả hai nghệ thuật đó đều xuất hiện tương
đối trễ trong lịch sử tấn bộ của văn minh vì chúng cần có điều kiện này: trí
óc của ta phải đạt tới một trình độ mẫn tiệp, tế nhị nào đó đã, mà muốn vậy,
phải, phải có một đời sống thảnh thơi đã. Ngày nay nhiều người cho rằng
hưởng cảnh an nhàn, đứng vào thành phần giai cấp ăn không ngồi rồi cũng
đủ là đáng ghét, là phản cách mạng rồi, nhưng tôi tin chắc rằng chính thể
nào, dù Cộng Sản chân chính hay Xã Hội chân chính cũng mong rằng một
ngày kia có thể làm cho mọi người trong xã hội được hưởng cảnh an nhàn.
Và sự hưởng nhàn không thể là một cái tội; hơn nữa ngay sự tấn bộ của văn
hóa cũng tuỳ thuộc cách khéo sử dụng những lúc nhàn, mà đàm đạo là một
hình thức của sự sử dung đó. Những nhà kinh doanh bận rộn suốt ngày, ăn
cơm tối xong là đi ngủ liền và ngáy như bò rống, nhất định là không giúp gì
cho văn hóa được chút nào cả.

Đôi khi chúng ta không tự ý lựa được mà bắt buộc phải chịu cảnh nhàn và
nhiều tác phẩm văn chương đã xuất hiện trong những trường hợp như vậy.
Chúng ta còn nhớ rằng bộ Chu Dịch do vua Chu Văn Vương viết trong
ngục Dữu Lí để luận về những lẽ biến dịch trong đời sống; và bộ lịch sử
kiệt tác của Trung Hoa, tức bộ Sử Kí, do Tư Mã Thiên viết trong khám. Đời
xưa có nhiều tác giả vì lận đận trên hoạn đồ, không thoả được chí bình sinh