sản phẩm tinh thần của dân tộc đó, lẽ ấy đương nhiên; vì vậy mỗi dân tộc
đối với vấn đề nhân sinh có những lối giải quyết khác nhau, hơn nữa có
những lối nghiên cứu, có những lối đặt vấn đề khác nhau. Xét về dĩ vãng,
chúng ta thấy tinh thần dân tộc Trung Hoa có ưu điểm và khuyết điểm. Dân
tộc đó có một nghệ thuật vẻ vang nhưng một khoa học thấp kém, lương tri
thì chói lọi mà luận lí thì ấu trĩ, nhàn đàm về nhân sinh thì thú vị mà lại
thiếu cái phong độ học giả về triết lí. Người ta thường nhận rằng tinh thần
Trung Hoa rất thực tế, thực lợi ; vài người ưa nghệ thuật khen rằng dân tộc
Trung Hoa có tinh thần triết lí hơn hoạt động; không vậy thì làm sao chịu
đựng được một cuộc sống gay go trong bốn ngàn năm mà không bị chứng
huyết áp tiêu diệt, và tồn tại được tới ngày nay. Không dân tộc nào chịu
đựng nhiều như vậy. Do đó, có hậu quả này: ở phương Tây, hạng người
cuồng nhiều đến nỗi phải nhốt vào các dưỡng trí viện, còn ở Trung Hoa,
hạng đó lại quá hiếm và được người ta tôn trọng. Vâng, đúng là dân tộc
Trung Hoa có một triết lí nhẹ nhàng, gần như vui vẻ, điều đó chứng thực
các khí chất triết quan của họ.
2. MỘT CÔNG THỨC BÁN KHOA HỌC
Triết lí về nhân sinh đó do bốn phần tử dưới đây tạo thành: tinh thần thực tế
rất cao, tinh thần lí tưởng hơi thấp, tinh thần hài hước rất phát triển, và thi
cảm thì mẫn nhuệ.
Hình như thực tế và lí tưởng là hai động lực mạnh nhất của sự tấn bộ. Hai
động lực đó chống đối nhau trong mọi hoạt động của con người, chỉ khi
nào chúng hòa hợp nhau một cách thích đáng thì mới thực có sự tấn bộ. Tại
những dân tộc kiện toàn nhất, như dân tộc Anh, ta thấy sự hòa hợp đó.
