vậy. Nhưng ở thời đại này, tinh thần Hi Lạp sẽ có phản ứng nào? Không
làm sao mà biết được. Thế giới Hi Lạp không phải là thế giới ngày nay mà
thế giới Ki Tô ngày nay không phải là thế giới Hi Lạp. Tiếc Thay!
Người Hi Lạp nhận rằng làm người thì phải chết một đôi khi phải chịu một
định mạng cay nghiệt nữa, nhưng xét về đại thể, thì người Hi Lạp yêu đời
sống và vũ trụ và mặc dầu, họ dùng khoa học để khám phá thế giới vật
chất, họ cũng rán tìm trong vũ trụ cái thiện, cái chân và cái mĩ. Bản chất
của con người ra sao thì họ nhận nó như vậy. Họ không tưởng tượng một
lạc viên Eden, cũng không quan niệm một “hoàng kim thời đại”, cũng
không tin rằng nhân loại đã bị đọa lạc, từ thiên cung bị đày xuống cõi trần.
Các người theo đạo Ki Tô có thể bảo rằng họ an phận chịu cái kiếp con
người. Nhưng cái kiếp người đó đẹp biết bao! Một số nhà ngụy biện Hi Lạp
cho bản tính con người là tốt, một số khác chê là xấu; nhưng họ không
tranh biện với nhau kịch liệt như Hobbes và Rousseau. Sau cùng, Platon
cho rằng con người gồm cả dục vọng, tình cảm và tư tưởng; và lí tưởng ta
cần phải đạt là làm sao dùng sự sáng suốt, chân tri để điều hòa cả ba phần
đó. Theo ông, “tư tưởng” thì bất hủ còn linh hồn thì có cao thượng và đê
tiện tùy con người thích hay không thích sự công bằng, sự học hỏi, sự điều
độ và cái đẹp. Socrate nghĩ rằng linh hồn độc lập mà bất tử. Trong thiên
Phédon ông bảo: “Khi hồn lìa xác mà tự tồn tại, khi xác lìa hồn, không phải
là chết thì là gì”. Tin rằng linh hồn bất tử, đó là một điểm tương đồng của
các quan niệm Ki Tô, Hi Lạp, Lão và Khổng.
Người Trung Hoa cho con người là “vạn vật chi linh” và Khổng giáo còn
đặt con người ngang hàng với Trời, Đất nữa: Tam tài
là Thiên, Địa,
Nhân.
Làm người thì tự nhiên có nhiệt tình, dục vọng và tinh thần. Tự bản thể thì
những cái đó không tốt, không xấu. Đàn ông hay đàn bà, ai cũng có tính
dục, cũng biết đói, biết khát, cũng có lúc sợ, có lúc giận dữ, cũng chịu cảnh
đau ốm, khổ não và cũng chết. Tác dụng của văn hóa theo Khổng giáo là
