Trong Văn chương Khôn ngoan, như sách Châm ngôn (Proverbs),
sách Giảng viên (hay Truyền đạo, Giảng sư, Qohelet [tên tiếng Do
Thái], Ecclesiastes [tên Hy Lạp]), sách Khôn ngoan (Wisdom of
Solomon, thuộc Ngụy thư: Apocrypha), có thể nhận thấy ít nói đến
Thượng đế hơn. Các học giả tìm ra những ảnh hưởng của Ai Cập và
Hy Lạp trong các thư văn đó, nhưng hai thư văn đầu nói chung được
chấp nhận như thành phần của quy điển (canon). Trong Châm ngôn:
“Kính sợ Chúa là bước đầu của tri thức. Kẻ ngu si khinh thường khôn
ngoan và lời nghiêm huấn” (1:7), nhưng phần còn lại của bộ sách này
hầu như không còn nói đến Ngài nữa. Trong sách Khôn ngoan: Khôn
ngoan được nhân cách hóa, và hầu như được thần linh hóa – và cả phụ
nữ hóa: “... Đức Khôn ngoan tỏa ra từ quyền năng của Chúa... Dầu chỉ
một mình, đức Khôn ngoan vẫn có thể làm được mọi sự... Từ thế hệ
này qua thế hệ khác, đức Khôn ngoan ngự vào những tâm hồn thánh
thiện” (7:25-27). Những lời nói về đức Khôn ngoan như thế được
nhân cách hóa, giống như Aphrodite được xem như nữ thần tình yêu
trong tư tưởng Hy Lạp, hoặc như Đức hạnh (Virtue) được trở nên một
người nữ trong thi văn và hội họa. Nhưng còn nói về Thượng đế thì
sao? − điều này phải chăng cũng là lời nói nhân cách hóa, những hình
thái tu từ (figures of speech)? (Nói cách khác: Khôn ngoan ít hiện thực
hơn Thượng đế? Khôn ngoan thường được để ý khi nó vắng mặt,
nhưng nơi một số người sự hiện diện của Khôn ngoan lại được nhìn
ra).
Trong lần xuất bản thứ ba tập sách này, tôi có viết, Thượng đế khó
có thể được bàn đến thuần túy chỉ như những biểu tượng. Nhiều điều
có thể diễn tả bằng thơ văn, ngụ ngôn, biểu tượng, bóng gió, hay thần
thoại, nhưng chính Thượng đế thì không, Ngài hiển nhiên được khái
niệm như Thực tại tối thượng. Nhưng bây giờ thì tôi không còn chắc
chắn như thế nữa. Nơi đâu chúng ta có thể vạch một đường ranh giữa
lời nói bằng biểu tượng hay ẩn dụ về Thượng đế và lời nói hiện thực
và văn tự về Ngài? Khi mà Thượng đế được mô tả như có một gương
