phải xảy ra như thế trong những ngày cha ông ta đã can dự vào, bởi
thế nên nay và mãi sau này cũng phải là như vậy. Nhiều công trình
thực nghiệm đã được làm, và tâm lý tiến hóa (trong một nghĩa tổng
quát, không giới hạn vào sự tiếp cận của Trường phái Santa
Barbara) nay hứa hẹn đi vào trên con đường vững chắc của một khoa
học thực nghiệm.
Nay còn một lời cảnh cáo xem ra thích hợp, bởi cực kỳ khó khăn
cho chúng ta để biết được cái tiến trình chọn lọc giả thiết được dàn trải
ra như thế nào trong thời kỳ Đồ đá (Pleistocene) đã kết thúc từ lâu,
hay dĩ nhiên trong mười nghìn năm hoặc hơn nữa từ bấy đến nay. Và
chúng ta cũng đừng quên rằng, trong khi các nhà tâm lý học tiến hóa
ngày nay đang bận tâm tìm hiểu về nguyên nhân đưa đến văn hóa, thì
khái niệm về văn hóa của họ có lẽ có thể bị bác bỏ vì bị xem như là
không thỏa đáng bởi các nhà nhân chủng học xã hội. Nhãn hàng Santa
Barbara về tâm lý học tiến hóa không phải là bàn cờ độc nhất trong
phố thị khoa học. Hiện cũng đang có những chương trình nghiên cứu
về Sinh thái học hành xử của con người và sự Đồng tiến hóa trong văn
hóa di tố, được giới thiệu và phê bình bởi Laland và Brown trong Ý
nghĩa và Vô nghĩa: Những Viễn ảnh Tiến hóa về Phong cách hành xử
của Con người (Sense and Nonsense: Evolutionary Perspectives on
Human Behavior), năm 2002.
Để kết thúc:
Cho phép tôi nói thêm rằng, còn một điều được nói như là một lựa
chọn riêng tư! Những kích thích tố (hormones) của chúng ta có thể
kích động cách chúng ta hành xử, nhưng cũng là một sự thật, rằng
cách hành xử của chúng ta cũng có thể kích động các kích thích tố của
chúng ta − bằng cách uống thuốc hay bằng cách vận động. Chúng ta
có thể mong muốn được khoa học hướng dẫn làm cách nào giải quyết
các vấn đề cá nhân và xã hội của chúng ta, nhưng tri thức khoa học
vững chắc là một mặt hàng khó nắm bắt, nhất là trong một chủ đề
phức tạp như Bản tính con người. Và như ta đã thấy, nó được áp dụng
