thú của người xưa về vấn đề chữ nghĩa. Đọc Chơi chữ, chúng ta lại ngậm
ngùi tiếc nhớ, vì cuộc sống bây giờ quá bề bộn, quá lo toan, quá cấp bách
nó làm cho kiếp người quay cuồng vì miếng cơm manh áo, nó làm cho con
người trở thành hà tiện ngay cả đến thời giờ nghỉ ngơi, còn nói gì đến
chuyện “ngày Trời tháng Bụt” mà nhởn nha ngâm vịnh cùng bạn hữu dăm
ba câu “Kiều lẩy” hay vài khẩu Đường Thi.
Chơi chữ là một lối chơi “có học”. Nhưng “có học” cũng không đủ, phải có
tài nữa. Những lúc tửu hậu trà dư, khi đối cảnh sinh tình, thương cho kiếp
người ngắn chẳng tày gang, thương cho phận mình phận người, thương non
sông gấm vóc bỗng chốc rơi vào tay bạch quỷ, thương tiếng đàn nhịp
phách, thương cho tiếng cười nào đó vụt tắt với thời gian. Cổ nhân đem cái
buồn, thương, giận, hờn, yêu, mến, biến thành cái thú chơi chữ để thoả mãn
lòng tự ái nhiều khi đến tàn nhẫn, như chuyện “một ông ra tranh lý trưởng
không xong, nhờ thời thế được cử làm quan, rồi cánh buồm được gió, lên
tới chức Tổng đốc, bèn mở tiệc Hạ thọ, có người thuộc hạ mừng bức hoành
khắc bốn chữ: ‘Vạn Lý Trường Thành’, ví cụ lớn như bức thành vạn lý che
chở cho cả tỉnh. Lời khen tặng đã trọng vọng và cung kính, nhưng kỳ thực
là nhà Nho chơi chữ vì chữ ‘lý trường’ cho thêm một nét ngoặc vào chữ
trường thành chữ ‘lý trưởng’ ngụ ý cụ lớn ngày nay ‘Tổng đốc hữu dư’
nhưng xưa chỉ là ‘lý trưởng bất túc’.” (Chơi chữ, trang 13)
Toàn bộ tập Chơi chữ đều ghi chép những sự việc với nhiều ẩn dụ và cố
nhân đã sử dụng tuyệt kỹ lối chơi chữ để nói lên cái ý thực của mình ở bên
trong, ở đằng sau, mỗi chữ, mỗi nghĩa. Sự “chơi chữ” đối với Lãng Nhân
cũng là một nghề lắm công phu và để “dâng một cười”, Lãng Nhân đã trích
dẫn câu của thi sĩ Santeul: Cười cợt mà sửa lại phong hóa (Castigat ridendo
mores). Nhưng cái cười ở trong Chơi chữ là cái cười ra nước mắt, cái cười
gằn đớn đau, uất ức, cái cười nửa miệng thật chua xót, cái cười chết nửa cõi
lòng!
Sau hết, Lãng Nhân lại nương theo nhận xét của Bergson, nói về tiếng cười:
“Các lớp sóng xã hội hàng ngày dồn dập xô đẩy nhau, kèn cựa chống đối
nhau, nếu trong sự va chạm ấy có nổi lên một ít bọt trắng ngần, ấy là cái
