tường cao, những đường hẻm nhỏ uốn lượn; ngài tìm hiểu về thuật trị nước
của minh quân Ấn Độ, cho rằng đây là căn bản, phong tục dân tình chân
chất, đầy tôn nghiêm, thiện giải nhân ý; ngài thấy rằng nơi đây chú trọng về
giáo dục, những người có học được quốc vương và bá tính tôn kính; những
phong tục cổ của người Ấn Độ khiến ngài nhớ đến truyền thống nho học
của Trung Quốc, nhưng nội dung kinh điển nơi đây rộng rãi hơn, bao gồm
cả nghệ thuật, thiên văn, y học, luân lý học và tu hành tôn giáo.
Ngài Huyền Trang mô tả vô cùng tỉ mỉ, khiến cho ngày nay chúng ta cảm
thấy gần gũi: “Trang phục tinh tế, chuộng màu trắng, không thích màu tạp.
Đàn ông mang dây thắt lưng. Phụ nữ áo quấn dài... dùng hoa trang điểm
đầu; người đeo đầy vòng, lục lạc... Răng nhuộm đen hoặc đỏ. Tóc gọn, xỏ
lỗ tai, mũi cao.” Người Ấn rất chú trọng giữ vệ sinh. Mọi người đều rửa tay
trước khi ăn, sau bữa cơm dùng cành dương xỉa răng, sau cùng rửa tay, súc
miệng. Người Ấn rất ít ăn tỏi, ai dùng đều bị mọi người ghét bỏ, chỉ có thể
sống ở vùng xa, ít người. Về cây cối, trái cây, ngài Huyền Trang đều ghi
lại: “Cho đến táo, lý, hồng, Ấn Độ không thiếu. Là quê hương của thạch
lựu, cam, quýt...”
Mãi đến gần đây, tôi mới thấy sự tường thuật trong Đại Đường Tây Vực
ký của ngài Huyền Trang quan trọng thế nào đối với dân Ấn. Trong số
những người tôi liên lạc trước khi xuất phát, người tôi mong đợi diện kiến
nhất là Cục trưởng cục khảo cổ Ấn Độ tên Adhi Sankarachrya. Những
người tôi muốn phỏng vấn hay thăm viếng tại Ấn Độ đều thuộc sự quản lý
của ông. Tôi đã viết thư cho ông kể về kế hoạch của mình, rất nhanh tôi
liền nhận được fax của ông với câu trả lời đầy nhiệt tình, ông cho tôi danh
sách cũng như số điện thoại của những nhân vật quan trọng cho chuyến du
hành tại Ấn của tôi. Theo danh sách này, tôi liên lạc được bằng điện thoại
với một nhà khảo cổ học Ấn tên Agrawal. Tiến sĩ Agrawal từng chủ trì
nhiều công trình khai quật di tích Phật giáo của đội khảo cổ Ấn, hiện tại
ông là chủ nhiệm của cục Di tích này. Khi nghe tôi giới thiệu, điện thoại
bên kia im lặng rất lâu, tôi tưởng đường dây bị gián đoạn. “Thưa cô, tôi xin
báo cho cô một tin không hay lắm”- ông nói giọng chậm rãi - ”Ông
