Khổng Tử chưa hề đánh trận. Từ trước đến nay chưa hề có ai nói tới ngài
có những cống hiến gì trên phương diện mưu lược quân sự. Thế nhưng
thiên tài trên mặt quân sự của Khổng Tử đã có thể được khẳng định. Năm
11 Lỗ Ai Công (năm 484 trước Công nguyên), học sinh của Khổng Tử là
Nhiễm Hữu thống lĩnh quân đội của họ Lý, tác chiến với nước Tề ở Lãng
Ấp, đã thắng trận, Lý Khang Tử nói: “Tài năng quân sự của ông là do học
được, hay là do bẩm sinh đã tự có?”. Nhiễm Hữu nói: “Đó là do tôi đã học
được của thày tôi là Khổng Tử”. Vậy mà Khổng Văn Tử nước Vệ sắp sửa
kéo quân đi đánh Thái Thúc, liền tới thỉnh giáo kế sách của Khổng Tử.
Khổng Tử lại nói bản thân mình không hiểu gì về quân sự cả. Điều này nói
rõ chẳng những Khổng Tử hiểu được quân sự mà còn rất thao lược nữa.
Chỉ vì những mưu lược chính trị, thuật số thống ngự của ngài càng thể hiện
sự rộng lớn, càng thể hiện sự hùng vĩ, nên những mưu lược quân sự mới
không được người đời sau coi trọng mà thôi.
Từ Thiên tử vương hầu đến dân chúng bình thường đều học theo cách
của thầy Khổng Tử. Ngài thực sự có thể gọi là một vị thánh hiền chí cao vô
thượng (“Sử ký - Khổng Tử thế gia”). Hoàng đế Càn Long đời Thanh đã
từng viết câu đối ca ngợi Khổng Tử rằng: “Khi bị tứ thời, dữ thiên địa quỷ
thần nhật nguyệt hợp kỳ đức; Giáo thuỳ vạn thế, kế Nghiêu Thuấn Vũ
Thang văn vũ tác chi sư” - Rực rỡ muôn đời, đức hợp cùng trời đất quỷ
thần nhật nguyệt. Lưu danh vạn thế, văn võ kế nghiệp thầy Nghiêu Thuấn
Vũ Thang - Ca tụng Khổng Tử đã kế thừa được nền văn hóa ưu tú nhất của
dân tộc Trung Hoa trước mình, rồi tôi luyện thêm, đã hình thành hệ thống
tư tưởng độc đáo đặc sắc. Loại tư tưởng này, Mạnh Tử đã kế thừa sự lớn
lao của nó, Tống nho tập hợp tổng kết hình thể của nó, Minh Thanh lại có
phát triển mới, đối với hậu thế, đối với nền văn minh thế giới đều sản sinh
ra những ảnh hưởng không thể đánh giá hết được.
Những thành tựu của Khổng Tử trên mặt triết học và giáo dục học càng
vô cùng to lớn. Tư tưởng triết học cơ bản của Khổng Tử là “Nhân”. “Nhân”
tức là “ái nhân” - yêu con người. Ngài nói “Khắc kỷ phục lễ vi nhân” – gạt
bỏ dục vọng xấu xa thực hành theo đúng lễ, đó là nhân. Có thể nhìn thấy
