- Cũng giống như một con ngựa, nhìn thì có vẻ giống như tuấn mã, là
loại ngựa hay nhất thiên hạ, nhưng đánh nó nó không đi; bắt nó dừng nó
chẳng dừng, bắt quẹo trái không quẹo trái, bắt rẽ phải chẳng rẽ phải, không
răm rắp phục tùng theo ý chí nhà vua, không thể trở thành công cụ làm lợi
tránh hại cho chủ nhân, chẳng mang lại lợi gì cho chủ nhân cả. Con ngựa ấy
chẳng những vô dụng, mà còn nêu tấm gương xấu bất phục tùng cho các
con ngựa khác. Cho nên cần phải giết chết đi! Bọn người tự cho mình là
hiền nhân, không dùng được việc gì cho nhà vua, chúng biểu hiện ra cực kỳ
hiền minh nhưng lại không xuất lực cho nhà vua, đây không phải là những
bề tôi mà vị vua sáng suốt nên tín nhiệm sử dụng. Chúng giống hệt như
những con thiên lý mã, không chịu nghe lời sai khiến, cho nên cũng phải
giết đi. Những loại người như vậy không thể gọi là hiền nhân được. Chỉ có
những người phục vụ cho lợi ích của giai cấp thống trị mới mà những hiền
tài chân chính.
Hàn Phi Tử đã xác định tiêu chuẩn của hiền tài, cũng đề xuất ra nguyên
tắc dùng người, sử dụng người hiền tài và tiến cử người hiền tài. Ông chủ
trương: “Nội cử bất tị thân ngoại cử bất tị cừu” [46] . Chỉ cần phù hợp với
yêu cầu của “Pháp” và “Thuật”, có tài năng, lại được nhà vua sử dụng, bất
kể địa vị xã hội của người đó thấp tới mức độ nào, bất kể là người thân hay
người thù, đều có thể được và nên tiến cử. Chính sách dùng người này của
Hàn Phi, ngày nay xem xét cũng phải nói là có tiến bộ. “Hàn Phi Tử -
Thuyết nan” nói: Xem xét hành vi cử chỉ của người đó, bất kể anh ta là
người ở trong núi sâu rừng rậm hay là hẻm núi, lòng hồ; hay là phạm nhân
thân trong nhà lao, hoặc là những nô lệ theo đuổi công việc nấu bếp, chăn
cừu, nuôi bò... những vị vua sáng suốt đều không chê địa vị thấp kém của
họ; mà căn cứ vào tài năng của họ, mạnh dạn tiến cử bổ nhiệm, để làm sáng
tỏ pháp độ, ích nước lợi dân, để cho họ được yên thân có địa vị tôn kính,
ông đã nêu lên một ví dụ, huyện Trung Mâu không có huyện lệnh, Tấn
Bình Công hỏi Triệu Vũ:
- Trung Mâu là chân tay, vây cánh của Tam quốc, là vai đùi của Hàm
Đan, ta muốn có một huyện lệnh làm việc đắc lực, ai thích hợp nhất?
