Dương Nhạn Sinh - Bạo Thúc Diễm - Chu Chính Thư
Mưu Trí Thời Tần Hán
Dịch giả: Ông Văn Tùng
Chương 80
Coi Trọng Giáo Dục
Quang Vũ Đế Lưu Tú lập nước không lâu thì nhiều đại thần liên minh lại
dâng tấu lên hoàng đế nói "Nhục hình cổ đại rất nặng, con người không
chịu nổi nỗi đau xác thịt nên rất sợ hãi pháp lệnh. Pháp luật bây giờ, điều
khoản nhiều nhưng cách xử lý còn quá nhẹ, vì vậy những việc phạm pháp
mới ngày càng nhiều. Nên gia tăng nhiều hơn, nghiêm hơn các pháp lệnh,
để nhổ tận rễ những hành vi phạm tội. Lưu Tú hạ chiếu đề nghị công khanh
cùng nghị luận. Cách nhìn của Đỗ Lâm không đồng nhất, ông dâng tấu có
đoạn viết:
"Lòng dân chịu thương tổn, phong khí chính nghĩa khó ngẩng đầu. Pháp
luật quá phức tạp sẽ khiến cho các luồng gió lệch lạc có thể thông qua cửa
ngõ bất chính là cầu xá miễn. Khổng Tử đề xướng dùng chính lệnh giáo
dục, dùng pháp luật định tội đồng thời cũng dùng đức chính giáo dục, dùng
lễ nghĩa định tội. Để phòng ngừa phạm tội mà làm cho người ta mất đi lòng
xấu hổ, chỉ có làm người ta xấu hổ mới có thể phòng ngừa phạm tội".
Đỗ Lâm từ kinh nghiệm lịch sử cổ đại nhận ra rằng khi nhà Hán bắt đầu đã
giản hóa không ít những điều lệ phức tạp của pháp luật nhà Tần, kết quả
thiên hạ thái bình, lòng người yên ổn, dân phong khoan hậu, đức chính
thịnh hành. Nhưng đến sau này các pháp lệnh lại phức tạp trở lại, từ những
chuyện nhỏ như biếu quả dưa, mớ rau cũng phát triển thành ăn hối lộ phá
kỷ cương, từ những chuyện xúc phạm nhỏ nhặt cũng phát triển thành cướp
của giết người dùng đến cực hình. Từ đó nhà không còn phép tắc, nước
không còn liêm khiết, không còn phẩm hạnh hoàn mỹ. Trong quan trường
pháp luật cũng không thể cấm. Lệnh không thể cản được quan lại trên dưới
bao che, dẫn đến những chuyện tổn hại do pháp luật gây nên ngày càng
nhiều. Đỗ Lâm cho rằng chế định pháp luật không thể đảo ngược đầu đuôi.
Lưu Tú ghi nhận ý kiến của Đỗ Lâm.
