4. Lý Thái Tổ
Thái Tổ họ Lý tên là Công Uẩn, người làng Cổ Pháp, tỉnh Bắc Ninh.
Tục truyền đời ông thân sinh ra ngoài, nhà nghèo khó, đi làm ruộng thuê ở chùa Tiêu Sơn, huyện An Phong, phải lòng một người tiểu
nữ có mang,
nhà sư thấy thế đuổi đi chỗ khác. Hai vợ chồng mang nhau đi, đến chỗ rừng Báng, mỏi mệt ngồi nghỉ mát. Chồng khát
nước đến chỗ giếng giữa rừng uống nước, chẳng may sẩy chân xuống giếng chết đuối. Vợ ngồi chờ lâu không thấy, đến giếng xem thì đất
đã đùn lấp giếng rồi, ngồi khóc lóc một hồi, rồi vào ngủ nhờ trong chùa Ứng Tâm ở gần đấy. Ông sư chùa Ứng Tâm, đêm hôm trước nằm
mê thấy ông Long thần báo mộng rằng: “Ngày mai dọn chùa cho sạch, có Hoàng đế đến.” Nhà sư tỉnh dậy, sai tiểu quét dọn sạch sẽ,
chực đợi từ sáng đến chiều, chỉ thấy một người liền bà có mang xin vào ngủ nhờ.
Nhà sư thấy làm lạ hỏi rằng:
- Chồng con quê quán ở đâu?
Người liền bà kể tên họ nhà chồng, và nói lại chuyện sa xuống giếng. Nhà sư cho ở nhờ ngoài cửa tam quan. Được vài tháng, có một
đêm, thơm nức cả chùa, nhà sư thức dậy trông ra tam quan, thì thấy sáng rực lên. Nhà sư sai bà hộ chùa ra thăm, thì người liền bà ấy đã
sinh ra một đứa con giai. Bà hộ chùa bế đứa bé vào chùa cho nhà sư xem thì thấy bàn tay có bốn chữ son: “sơn hà xã tắc
山河社稷
.”
Xem rồi, bỗng nhiên trời nổi cơn mưa to gió lớn. Đến lúc bà hộ chùa trở ra, thì người liền bà đã chết rồi, nhà sư sai đem chôn ở đàng sau
vườn.
Từ đấy, nhà sư nuôi người con giai, lên sáu tuổi đã có khí phách thông minh. Một hôm nhà sư sai mang oản lên chùa dâng cúng, thì
chú nhỏ đã khoét lấy ruột oản ăn trước. Sáng mai, nhà sư gọi mắng chú nhỏ ấy. Chú nhỏ hỏi:
- Ai nói với ông như thế?
Nhà sư kể sự ông Long thần báo mộng, chú kia tức lắm, lên chùa đánh vào cổ ông Long thần ba cẳng tay, rồi viết vào sau lưng bốn
chữ rằng: “Lưu tam thiên lý.” Đến đêm ông Long thần lại báo mộng cho ông sư rằng: “Hoàng đế đã đuổi ta đi rồi, thì ông nghỉ lại để tôi
đi.” Nhà sư thức dậy sớm, vội vàng lên chùa soát xem, thì thấy sau lưng ông Long thần có mấy chữ ấy, mới bắt tiểu lấy nước vào rửa, thì
rửa làm sao cũng không sạch. Nhà sư bảo chú nhỏ ấy rửa, thì chỉ nhổ ít nước bọt chùi đi sạch ngay.
Khi 8, 9 tuổi, nhà sư cho chú nhỏ ấy theo học ông sư ở chùa Tiêu Sơn tên là Vạn Hạnh. Một khi học không thuộc, phải ông thầy trói lại
bắt nằm dưới đất một đêm, mới ngâm một câu thơ rằng:
Cảnh k huya k hông dám giang chân ruỗi,
Vì ngại non sông, xã tắc xiêu.
Vạn Hạnh thấy có khẩu khí thiên tử, tự bấy giờ có lòng kính trọng lắm.
