37. Lê Văn Duyệt
Lê Văn Duyệt tổ tích nguyên người Quảng Nghĩa, cha là Toại, thiên cư vào ở Định Tường, sinh được 4 giai, Duyệt là con trưởng. Khi
sinh ra vốn người ái nữ, hình thể ngắn ngủn, nhưng có tài tinh nhanh, sức khỏe mạnh. Khi 14, 15 tuổi, thường than rằng: “Sinh ở đời loạn,
mà không hay kéo cờ gióng trống làm đại tướng, để lưu công danh ở sử sách, thì không phải là tài giai.”
Năm Canh Tí, đức Thế Tổ lên ngôi vua tại Gia Định. Duyệt mới 17 tuổi, được sung làm Thái giám nội đình, sau được thăng làm cai cơ,
quản hai đội quân thuộc nội, theo hầu đức Thế Tổ sang Xiêm La.
Năm Đinh Mùi, đức Thế Tổ về thu phục Gia Định, Duyệt thường theo đi chiến trận, cùng chư tướng bàn luận việc binh, đức Thế Tổ
thấy vậy lấy làm trọng, thung dung hỏi rằng: “Ngươi cũng biết việc binh à?” Duyệt thưa rằng: “Biết.” đức Thế Tổ nói: “Binh cơ là việc
lớn, ngươi sao lại nói khinh dị làm vậy?”, Duyệt thưa: “Sơn tặc là quân vô đạo không bao lâu nữa cũng tự diệt mà thôi. Nay ta lấy người
nhân mà đánh kẻ bạo, thế như chẻ tre, tôi không có gì làm khó cả.”
Nhân xin mộ binh theo về cánh Tả quân, rồi phụng mệnh ra đánh Qui Nhơn, được thăng làm thượng nội vệ úy, theo về quân Thần
Sách.
Năm Kỷ Mùi, đức Thế Tổ sai Duyệt và Tống Viết Phúc đem quân ra án ngữ Bình Đề. Khi ấy đức Thế Tổ nghe tin có mấy vạn quân Tây
Sơn kéo vào đánh, ngài sai Trung sứ ra hỏi tình trạng. Duyệt cùng Viết Phúc tâu rằng: “Có hai chúng tôi ở đây, chẳng lo sợ gì giặc.” Lại
trỏ núi trước mặt nói rằng: “Đây là chốn hai chúng tôi cùng liều sống thác với giặc đó.” Trận ấy quả nhiên thu phục được Qui Nhơn.
Năm sau, tướng Tây Sơn lại vào vây Qui Nhơn, quan quân ra cứu viện chỉ lênh đênh ngoài bể, không đánh vào được cửa bể Thi Nại.
Đức Thế Tổ muốn dùng chước hỏa công, bèn sai Duyệt cùng Võ Di Nguy đem thủy quân xông vào đánh, quân giặc ở trong đồn bắn
xuống như mưa, Di Nguy bị đạn ngã lăn xuống nước. Duyệt cũng không đoái lại nhìn chi, chỉ gia sức xông vào mà đánh. Đức Thế Tổ thấy
tướng sĩ chết hại nhiều, ba lần cho tên tiểu sai truyền dụ bảo Duyệt tạm lui quân. Duyệt nhất định xin liều chết mà đánh, bảo tên tiểu sai
rằng: “Tôi xin cứ tiến vào, chớ không lui.” Liền thúc ngựa xông vào cửa bể, thuận gió tung lửa ra đốt hết thuyền giặc. Trận này ở sử cho
là một trận võ công đệ nhất, khi ấy là 19 tháng giêng năm Tân Dậu.
Bấy giờ các tướng khuyên đức Thế Tổ đem quân ra đánh úp Phú Xuân, nhưng ngài còn dùng dằng chửa quyết, Duyệt tâu rằng: “Việc
binh quí hồ thần tốc, mưu mô cốt phải quả quyết. Nay đóng quân mãi ở đây, thời mỏi mệt mà vô công; tiến ra lấy được Phú Xuân, thời
thành Bình Định này không phải đánh mà tức khắc giải vây; đó là một trước đánh cờ thí xe vậy.” Đức Thế Tổ nghe lời, quả nhiên thu
phục được Phú Xuân.
Năm Nhâm Tuất, Gia Long nguyên niên, Duyệt được thăng làm Khâm sai chưởng Tả quân doanh Bình Sơn tướng quân, tước quận
công, cùng Lê Chất đem bộ binh đi tiên phong, dẹp yên Bắc Hà.
Khi ấy có vua Chân Lạp là Nặc Chân phải Xiêm La đánh đuổi, chạy sang Gia Định. Đức Thế Tổ cho Duyệt vào làm Tổng trấn Gia Định,
