tương tự, và Nhà nước lại càng ngày càng có thêm thuận lợi để tiến hành
những công trình đó. Tôi chẳng ngại gì mà không khẳng định rằng cái xu
hướng hiển nhiên của mọi nhà cầm quyền tối cao vào thời đại chúng ta là tự
mình nắm lấy quyền thực thi duy nhất các công trình kia, và qua đó mà càng
ngày càng siết chặt người dân vào cảnh lệ thuộc hơn nữa.
Mặt khác, chừng nào sức mạnh của Nhà nước càng gia tăng và các nhu
cầu của nó cũng gia tăng, thì càng ngày nó càng tiêu thụ một khối lượng
luôn luôn cao hơn các sản phẩm công nghiệp đang được nó sản xuất trong
các đại công xưởng và các nhà máy thủ công nghiệp. Vì vậy mà, tại mỗi
vương quốc, kẻ cầm quyền tối cao trở thành nhà công nghiệp lớn hơn hết;
ông ta thu hút và giữ chặt lấy một số lượng lớn các kĩ sư, kiến trúc sư, thợ
máy và thợ thủ công để phục vụ cho riêng mình.
Ông ta không chỉ là nhà công nghiệp số một, ông ta còn tìm cách cho
mình trở thành kẻ đứng đầu hoặc đúng hơn là thành ông chủ của tất cả các
nhà công nghiệp khác.
Do chỗ các công dân càng lúc càng trở nên yếu kém một khi họ bình đẳng
bình quyền với nhau, nên nếu như không thành hội thành đoàn với nhau thì
họ chẳng thể làm nổi điều gì trong ngành công nghiệp; ấy thế nhưng sức
mạnh công cộng tự nhiên đều thích đặt các thứ hội đoàn đó dưới tầm kiểm
soát của mình.
Ta cần phải thừa nhận rằng những kiểu tồn tại tập thể đó, mà người ta gọi
tên là hội là đoàn đó, đều mạnh hơn rất nhiều và đáng sợ hơn rất nhiều so
với khả năng một cá nhân, và so với một cá nhân thì chúng lại bớt gánh
trách nhiệm hơn đối với các hành động của mình, từ đó mà hình như sẽ là
hợp lí hơn nếu trao cho mỗi hội mỗi đoàn đó một sự độc lập nhỏ hơn cái
quyền độc lập được sức mạnh xã hội ưng ý trao cho các cá nhân.
Như thế, những kẻ cầm quyền tối cao lại càng thêm đà hoạt động tự
nhiên, chứ không chỉ là hoạt động theo ý thích riêng nữa. Tại các quốc gia
dân chủ chỉ còn có con đường thông qua tổ chức hội đoàn mới có thể tạo ra
nổi sức kháng cự của công dân chống lại quyền lực tập trung; quyền lực tập
trung bao giờ cũng nhìn các hội các đoàn nào mà nó không kiểm soát được
