với con mắt không thiện cảm. Còn đây là điều rất đáng cho chúng ta lưu
tâm, ấy là tại các quốc gia dân chủ, các công dân lắm khi cũng nhìn những
hội những đoàn mà họ cần đó bằng một tình cảm pha trộn e dè lẫn ghen
tuông, thứ tình cảm ngăn cản họ bênh vực và bảo vệ các tổ chức hội hè đó.
Họ ngạc nhiên và e ngại nhìn thấy sức mạnh và sức trường tồn của các hội
đoàn nhỏ riêng rẽ đó giữa sự yếu kém và bất ổn định chung, và chẳng mấy
chốc mà họ coi việc mỗi hội đoàn ấy sử dụng tự do các khả năng tự nhiên
của mình như thể đó là những đặc quyền nguy hiểm.
Vả chăng tất cả các thứ hội đoàn sinh ra thời nay đó đều cũng như thể
những con người mới mà thời gian vẫn chưa chính thức trao cho các quyền,
và lại còn là những con người chào đời vào một thời kì khi cách thức người
ta suy nghĩ về các quyền riêng biệt cũng yếu đi rồi, và khi quyền lực xã hội
thì lại vô giới hạn; vậy thì chẳng có gì ngạc nhiên khi thấy các hội đoàn đó
đã mất đi quyền tự do ngay từ khi chào đời.
Tại tất cả các quốc gia châu Âu, cũng còn có những hội đoàn nhất định
chỉ có thể được lập ra sau khi Nhà nước đã xem xét cương lĩnh và cho phép
chúng tồn tại. Tại nhiều nước, người ta cố công cố sức áp dụng rộng rãi quy
tắc đó sang tất cả các hội đoàn. Ta dễ dàng nhìn thấy nếu việc làm đó mà
thành công thì cuộc sống sẽ đi tới đâu.
Nếu có khi nào mà kẻ cầm quyền tối cao lại có trong tay cái quyền rộng
rãi cho phép được thành lập các hội đoàn nếu chẳng thoả mãn những điều
kiện nào đó, sớm muộn rồi ông ta sẽ đòi thêm cả quyền theo dõi và điều
hành các hội đoàn đó sau khi chúng thành lập, sao cho chúng không thể xa
rời quy tắc rồi sẽ còn đem áp đặt cho chúng. Theo cách đó, Nhà nước, sau
khi buộc được tất cả những ai định thành lập hội đoàn phải phụ thuộc vào
mình, liền đem nhét nốt tất cả mọi con người đang còn sống khác vào trong
các thứ hội đoàn ấy.
Theo cách đó những kẻ cầm quyền tối cao thu về cho mình và đem sử
dụng được càng ngày càng nhiều phần lớn cái lực lượng mới mà nền công
nghiệp thời nay đã tạo ra trên thế giới. Nền công nghiệp dắt mũi chúng ta,
còn những kẻ cầm quyền đó lại dắt mũi nền công nghiệp.
