thấy rõ những nhu cầu và lợi ích mới được quyền bình đẳng gợi ra, thì con
người thời nay cần phải làm lật nhào hoặc hạn chế các quyền lực cũ. Điều
đó dẫn họ tới những cuộc cách mạng và gợi hứng cho vô số người trong bọn
họ cái thị hiếu man rợ thích lộn xộn và thích độc lập sinh ra từ tất cả các
cuộc cách mạng, bất kể cách mạng vì mục tiêu gì.
Tôi không tin là lại còn có một xứ sở duy nhất nào ở châu Âu mà việc
phát triển quyền bình đẳng lại không sinh ra sau hoặc không dẫn tới một số
đổi thay bạo liệt trong trạng thái sở hữu và trong con người, và hầu hết
những đổi thay đó đều kèm theo vô vàn điều vô chính phủ và cấm đoán, bởi
vì những cuộc cách mạng đó đều được tiến hành bởi bộ phận kém văn minh
của dân tộc chống lại cái bộ phận văn minh hơn cả của dân tộc.
Từ đó mà sinh ra hai khuynh hướng trái ngược nhau như tôi đã trình bày
bên trên. Chừng nào cách mạng dân chủ vẫn còn đang nóng hổi, những ai
bận bịu làm công việc thủ tiêu các quyền lực quý tộc trị cũ đang chống lại
họ đều tỏ ra là có tinh thần độc lập cao và một khi quyền bình đẳng hoàn
toàn chiến thắng rồi, thì những con người đó dần dần lao về với những bản
năng tự nhiên do chính quyền bình đẳng đó sinh ra, và họ xoay ra gia cố và
tập trung hoá cho quyền lực xã hội. Vốn dĩ họ thích được tự do để có thể
biến mình thành những kẻ ngang hàng với nhau, thế rồi một khi nhờ tự do
mà quyền bình đẳng được dần dần xác lập, thì tới đó quyền bình đẳng lại
làm cho họ khó có được tự do hơn.
Hai trạng thái đó không phải bao giờ cũng kéo theo nhau. Cha ông chúng
ta đã cho ta thấy một dân tộc có thể tạo ra một nền bạo quyền to lớn ngay
trong lòng mình vào đúng lúc dân tộc đó thoát ra khỏi xiềng xích quý tộc và
đương đầu với sức mạnh của mọi ông vua, bằng cách đó cha ông chúng ta
đã dạy cho cả thế giới cách thức tạo ra độc lập đồng thời cũng dạy cả cách
thức đánh mất độc lập nữa.
Con người thời nay nhận thấy rằng các thế lực cũ đều sụp đổ khắp nơi; họ
nhìn thấy tất cả các ảnh hưởng cũ đang chết, tất cả các thanh chắn đều rơi
gãy; điều đó khiến cho ngay cả những người khôn ngoan nhất cũng lúng
túng không biết đánh giá ra sao; họ chỉ chú ý tới cuộc cách mạng thần kì
