đột giữa các quốc gia thù địch nhau, chứ không phải là giữa các nhóm cư
dân.
Nhưng khi các công dân lại khác nhau về những điểm mà tất cả các bộ
phận khác nhau của quốc gia đều cùng quan tâm, chẳng hạn như những
nguyên tắc chung về tổ chức và điều hành chính quyền, khi đó ta sẽ thấy nảy
sinh cái tôi muốn gọi tên một cách chính xác là các đảng phái.
Chuyện có các đảng phái là một điều tồi tệ cố hữu đối với các chính
quyền tự do. Nhưng không phải ở thời đại nào thì các đảng phái cũng có
chung đặc điểm và có cùng động cơ.
Có những thời kì lịch sử mà các quốc gia thấy mình bị dày vò vì những
điều tồi tệ quá to tát, đến độ họ phải cùng nhau nghĩ tới một sự đổi thay toàn
diện thể chế chính trị của đất nước. Lại có những thời kì khác mà tình trạng
khó chịu còn sâu xa hơn nữa, thời kì mà ngay cả trạng thái xã hội cũng bị
tổn hại. Đó là thời kì của những cuộc cách mạng lớn và của những chính
đảng lớn.
Giữa những thế kỉ lộn xộn và khốn cùng ấy, lại có những thời kì các xã
hội được nghỉ ngơi và con người dường như được đứng lại để lấy hơi. Thực
ra thì đó chỉ hoàn toàn là vẻ ngoài. Đối với các quốc gia cũng như đối với
con người, thời gian đâu có ngừng trôi. Các quốc gia và con người từng
ngày vẫn tiến bước về một phương trời chẳng biết đó là đâu. Và khi thấy các
quốc gia và con người như là đang tĩnh tại thì đó chỉ là vì ta không nắm bắt
được các vận động của chúng. Đó vẫn là những con người đang tiến bước.
So với người đang chạy, thì đó dường như là họ đang đứng im, thế thôi.
Dẫu sao thì vẫn có những thời kì lịch sử khi cơ chế chính trị và trạng thái
xã hội có các đổi thay diễn ra quá chậm và quá khó nhận biết khiến con
người ngỡ là mình đã tới trạng thái cuối cùng. Tinh thần và tư tưởng con
người khi đó cứ như đang ngỡ là đã yên vị chắc chắn trên những nền tảng
nhất định và chẳng buồn ngước mắt nhìn đến một chân trời nào đó nữa.
Đó là thời kì lịch sử của những thủ đoạn chính trị và của những đảng phái
cỡ nhỏ.
