giàu sẽ nhận thấy tài sản đó cũng lại đẻ ra chuyện rầy rà. Nhưng phải chăng
lợi ích của các ông vua lại là làm cho thần dân hạnh phúc và lợi ích những
nhà quý tộc là biết mở cánh cửa hàng ngũ giai tầng mình đúng lúc? Nếu như
lợi ích lâu dài có thể thắng được các đam mê và các nhu cầu tức thời, thì hẳn
là sẽ chẳng khi nào có những kẻ cầm quyền tàn bạo và cũng chẳng khi nào
có những nền quý tộc trị tuyệt đối.
Rồi có người cũng ngăn tôi ở đây và nói: Nào ai có thể hình dung có cái
lúc lại đem giao việc làm luật pháp cho người nghèo? Ai giao đây? Đó chính
là những người xây dựng chế độ phổ thông đầu phiếu. Vậy đó là phe đa số
đang làm luật hay phe thiểu số đang làm luật? Hẳn là phe đa số rồi; và nếu
tôi chứng minh được rằng người nghèo bao giờ cũng là phe đa số, liệu tôi có
cần nói thêm rằng tại các quốc gia người nghèo được quyền bầu cử, thì chỉ
có người nghèo đứng ra làm luật?
Thế mà chắc chắn là cho tới lúc này tại tất cả các quốc gia trên thế giới,
cái gì có số lượng lớn hơn bao giờ cũng là cái bao gồm những kẻ không khi
nào có tài sản hoặc những kẻ có tài sản quá eo hẹp khiến họ có thể không
lao động mà vẫn sống trong dư dật. Phổ thông đầu phiếu vậy là thực sự đem
lại cho người nghèo quyền cai quản xã hội.
Việc chính quyền nhân dân đôi khi gây khó chịu đến việc cai quản tài
chính của nhà nước được thấy rõ trong một số nền cộng hoà dân chủ thời Cổ
đại, ở đó công quỹ bị hao huỷ để cứu trợ những công dân cùng quẫn hoặc
tiêu pha vào những cuộc vui chơi tổ chức cho người dân.
Nói rằng vào thời cổ đại người ta gần như không biết hệ thống dân cử là
gì, nói vậy là đúng. Ngày nay, các đam mê của người dân khó diễn ra đối
với các việc công. Song ta có thể thấy về lâu về dài thì thế nào người được
uỷ nhiệm cũng phải làm cách nào cho thích hợp với tư tưởng những người
uỷ nhiệm họ, và khuynh hướng cùng lợi ích của người dân sẽ phải thắng thế
trong những người được họ uỷ nhiệm.
Vả chăng, những sự tiêu pha tốn kém ở các nước dân chủ cũng ít đáng sợ
chừng nào tăng lên được số người dân thành chủ sở hữu, bởi vì một mặt, đó
là do người dân bớt cần đến tiền của người giàu, và mặt khác, người dân sẽ
