chức bậc cao. − Tại sao lại như vậy. − Bảng so sánh
chế độ lương công chức ở Hoa Kì và ở Pháp.
Nói chung có một nguyên nhân vô cùng quan trọng đã khiến các quốc gia
theo chế độ dân trị tiết kiệm chế độ lương công chức.
Trong các nước dân trị, những người định ra các chế độ lương, vốn là rất
đông, nên họ rất ít cơ may có khi nào được hưởng vào đấy.
Ngược lại, trong các nước quý tộc trị, những ai xây dựng chế độ lương
cao hầu như luôn luôn có hi vọng mong manh được hưởng. Đó là những
khoản lương vốn tự tạo cho chính mình, hoặc chí ít cũng là những nguồn lợi
họ chuẩn bị cho con cái về sau.
Dẫu sao cứ phải thừa nhận rằng nền dân trị chỉ tỏ ra chi li với những
thành phần chính yếu của nó thôi.
Ở nước Mĩ, những công chức bậc dưới được trả lương cao hơn nơi khác,
nhưng các công chức bậc cao lại được trả lương thấp hơn rất nhiều.
Những tác động trái ngược đó lại có cùng nguyên nhân. Trong cả hai
trường hợp, nhân dân đều ấn định lương cho công chức. Nhân dân chỉ nghĩ
đến nhu cầu của mình thôi, và sự so sánh này là đủ để thấy rõ chuyện đó.
Khi bản thân ta sống ung dung sung túc, dường như là chuyện tự nhiên khi
thấy như thể ai ai cũng như mình
. Nhưng khi đến tay ta phải quyết định
thân phận các công chức bậc cao của nhà nước, khi đó ta lại quên mất quy
luật cũ, và ta chỉ còn hành động lối ngẫu nhiên thôi.
Người nghèo không thể có một ý niệm rõ rệt về những nhu cầu của các
tầng lớp trên của xã hội. Một số tiền coi là nho nhỏ với người giàu có thể coi
là một món tiền thần kì đối với kẻ nào chỉ cần no đủ là đã thoả mãn. Và anh
ta cho rằng anh thống đốc bang lại được chu cấp hai nghìn écu là hạnh phúc
lắm rồi, điều đó làm cho thiên hạ ganh tị rồi
.
Giả sử bạn tìm cách giảng giải cho anh ta rằng người đại diện một quốc
gia to lớn cần ra ngoài với một vẻ uy nghi nào đó trước con mắt người lạ, thì
anh ta có thể hiểu ngay. Nhưng khi anh ta nghĩ lại ngôi nhà đơn sơ của mình
và những thành quả khiêm tốn nhờ sức lao động anh ta bỏ ra, anh ta sẽ nghĩ
