Ta thấy có những quốc gia với nền giáo dục cơ bản đầy khiếm khuyết và
tính cách con người thì pha trộn đầy đam mê, ngu muội và sự nhận thức mọi
điều đều sai với khái niệm, những con người ở đó không đủ khả năng nhận
ra nguyên nhân nỗi khốn cùng của mình; họ chết gục dưới những cái xấu mà
họ không nhìn nhận ra.
Tôi đã đi ngang những vùng rộng lớn xưa kia là đất đai của những quốc
gia Anh điêng bản địa hùng mạnh mà nay không còn tồn tại nữa. Tôi đã ở
với những bộ lạc ngày lại ngày bị què quặt đi vì dân số giảm dần và cái vinh
quang hoang dại xưa biến mất. Tôi nghe chính họ tiên báo cái số phận cuối
cùng dành cho chủng tộc họ. Đúng là chẳng có một người châu Âu nào nhìn
thấy mọi người cần làm gì để ngăn cản những con người bất hạnh đó khỏi
cuộc tiêu diệt không tránh nổi. Nhưng bản thân những người kia cũng chẳng
nhìn ra chuyện đó. Họ cảm thấy những điều tồi tệ từng năm lại tích tụ trên
đầu mình, và họ sẽ chết cho tới người cuối cùng và khước từ phương thuốc
chữa. Cần dùng đến sức mạnh để bắt ép họ phải sống thôi.
Ta ngạc nhiên khi thấy, từ một phần tư thế kỉ nay, những quốc gia Nam
Mĩ mới cứ vùng vẫy giữa hết cuộc cách mạng này đến cuộc cách mạng nọ,
và từng ngày người ta ngóng đợi chúng trở lại cái gọi bằng trạng thái tự
nhiên. Nhưng liệu ai có thể khẳng định rằng các cuộc cách mạng thời nay lại
không là trạng thái tự nhiên hơn cả của những người Tây Ban Nha ở Nam
Mĩ? Ở xứ sở này, xã hội đang quẫy dưới đáy cái vực thẳm mà chỉ dùng sức
lực riêng mình thì không sao ngoi lên nổi.
Những con người đang sống trên nửa bán cầu đẹp đẽ kia hình như đang
bướng bỉnh tự cắn xé ruột gan mình. Chẳng có cách gì khiến họ không hành
động như vậy. Sự kiệt lực khiến họ nghỉ ngơi giây lát, và sự ngừng nghỉ lại
khiến họ rơi vào những cơn hung hãn mới. Khi tôi xem xét cái trạng thái
xoay chiều giữa sự khốn cùng và tội ác, tôi rất muốn tin rằng một chế độ độc
tài sẽ là điều tốt lành cho họ.
Nhưng hai chữ “độc tài” và “tốt lành” đó chẳng khi nào hoà hợp được với
nhau trong ý nghĩ của tôi.
