thì anh ta suy sụp vì ngày lại ngày cứ phải gắng sức, và rồi anh ta rút lui vào
im lặng, tựa hồ anh thấy mình hối hận vì đã nói lên sự thật.
Xiềng xích và đao phủ, đó là những công cụ thô kệch xưa kia được bạo
chúa đem dùng. Nhưng giờ đây nền văn minh đã tinh chế cho hoàn hảo cả
tới nền bạo quyền, tưởng như nó chẳng còn điều gì phải học hỏi thêm nữa.
Có thể nói là các đấng quân vương đã làm cho bạo lực (từ trừu tượng) đã
vật chất hoá được thành hành động. Ngày nay, các nước cộng hoà dân chủ
cũng đã làm cho bạo lực mang được tính trí tuệ, cũng “trí tuệ” như là cái ý
chí của con người mà bạo lực định đè bẹp. Dưới chính quyền chuyên chế
của một người, để đạt tới phần tinh thần, nền chuyên chế đánh vào phần xác
con người. Và khi thoát khỏi các roi đòn kia, vinh quang tinh thần được
nâng cao hơn nền chuyên chế. Nhưng trong các nước cộng hoà dân chủ, bạo
quyền lại không đi theo con đường đó. Nó bỏ mặc phần xác đấy và đi thẳng
vào phần tinh thần. Ông chủ bây giờ không còn nói thế này nữa: “các người
hãy tư duy theo cách của ta, hoặc các người sẽ chết.” Ông chủ nói: “các
người đều được tự do chẳng cần tư duy như ta; mạng sống của các người, tài
sản nữa, các người có tất tật. Nhưng kể từ hôm nay các người là kẻ xa lạ với
chúng ta. Các người hãy giữ lấy đặc quyền của con người dân chủ, nhưng
chúng sẽ thành vô ích. Vì nếu các người vi phạm sự lựa chọn của các công
dân đồng bào, họ sẽ chẳng cho các người những đặc quyền ấy nữa, và nếu
các người chỉ đòi hỏi họ tôn trọng thôi, thì họ cũng vẫn không thèm cho.
Các người sống giữa nhân quần, các người tiếp cận đồng loại, và họ sẽ lẫn
tránh các người như thể các người ô uế. Còn những kẻ nào tin rằng các
người vô tội, rồi những kẻ đó cũng bỏ rơi các người nốt, vì đến lượt họ, họ
cũng sẽ bị thiên hạ xa lánh. Hãy sống yên thân, ta cho các người được mạng
sống, nhưng đó là mạng sống còn tồi tệ hơn cả cái chết.”
Các nền quân chủ chuyên chế đã làm cho nền độc trị mất mặt; nhưng hãy
cẩn thận đấy, các nền dân chủ cộng hoà sẽ phục hồi danh dự cho nó và bằng
cách làm cho nó nặng hơn với một đôi ba người này, trước con mắt thiên hạ
nền độc trị sẽ thành ra bớt đi vẻ khả ố và tính cách bần tiện.
