lại không tự mình muốn làm nô lệ; họ chịu cảnh đó thường là vì yếu đuối, vì
thói quen hoặc vì dốt nát; đôi khi vì tình yêu với vương quyền và với nhà
vua. Từng chứng kiến có những con người mang một thứ lòng hoan hỉ và
kiêu hãnh khi hi sinh ý nguyện mình cho ý nguyện của vị quân vương và
ngay khi phục tùng thì họ cũng vẫn đem một tâm hồn độc lập gửi vào đó. Ta
bắt gặp ở những con người này nhiều nỗi khốn cùng nhưng ít điều hủ bại.
Vả chăng còn có sự khác biệt lớn giữa việc ta làm, những điều ta không
chấp nhận hoặc giả vờ chấp nhận những gì ta làm: một đằng là của con
người yếu đuối, còn đằng kia là những thói quen của tên đầy tớ.
Tại các quốc gia tự do nơi mỗi con người ít nhiều được bày tỏ ý kiến đối
với công việc nhà nước; tại các nước cộng hoà dân chủ nơi cuộc sống công
cộng không ngừng xen vào cuộc sống riêng tư, nơi người ta có thể từ khắp
các phía đến được với kẻ có quyền lực tuyệt đối, nơi chỉ cần nói to là rót
được vào tai kẻ mang quyền lực đó, ở đó thường bắt gặp nhiều hơn những
con người tìm cách lợi dụng chỗ yếu đuối và sống nhờ vào những đam mê
của kẻ mang quyền lực đó hơn là ở các chế độ quân chủ chuyên chế. Không
phải con người ở đó tồi tệ hơn con người nơi khác, mà vì sự cám dỗ ở đó
mạnh hơn và cơ may cám dỗ cùng một lúc được đem tới cho nhiều người
hơn. Nó dẫn đến tình trạng tâm hồn mọi con người đều cùng bị hạ thấp
xuống.
Các nước cộng hoà dân chủ mang tới cho đại đa số con người đầu óc bè
phái và làm cho đầu óc đó cùng lúc ăn sâu vào tất cả các tầng lớp. Đó là một
trong những điều chê trách nặng nề có thể gửi tới các nước như vậy.
Điều đó càng đúng trong các nhà nước dân trị có tổ chức như các nước
cộng hoà Mĩ, nơi phe đa số có quyền lực thật tuyệt đối và không gì kháng cự
nổi, đến độ là nếu có ai đó muốn tách khỏi con đường đã được họ vạch sẵn
thì kẻ đó chỉ còn một nước là hãy chối bỏ quyền công dân đã, và cũng có thể
nói là hãy chối bỏ phẩm chất người của mình đi đã.
Trong đông đúc vô số người ở Hoa Kì chen chân vào nghề chính trị, tôi
thấy thật hiếm người bộc lộ sự trong trắng đầy sức mạnh, cái tính cách độc
lập của con đực trong tư duy, cái phẩm chất thường thấy ở người Mĩ thời
