hoang dã đối với độc lập và đổi thay, là những thứ thường khi được sinh ra
giữa cảnh khốn cùng của chúng ta. Đôi khi tôi gặp ở Hoa Kì những người
châu Âu đó, những người xưa kia bị buộc phải trốn chạy khỏi đất nước chỉ
vì những ý kiến về chính trị của họ. Tất cả đều làm tôi ngạc nhiên về cách
nói năng của họ, nhưng một người trong số đó khiến tôi ngạc nhiên hơn cả.
Khi ấy, tôi đang đi ngang một trong những tiểu khu ở xa lắc trong bang
Pennsylvania thì trời ập tối, tôi gõ cửa một chủ đồn điền giàu có; ông ta
người Pháp. Ông mời tôi ngồi gần lò sưởi, và hai chúng tôi trò chuyện thoải
mái, điều thường gặp khi mọi người gặp nhau trong rừng thẳm cách quê
hương bản quán hai nghìn dặm. Tôi không phải là không biết ông chú nhà
này xưa kia là một người đấu tranh cho quyền bình đẳng và một người mị
dân nhiệt thành. Tên tuổi ông còn lưu lại trong lịch sử.
Và tôi kinh ngạc nghe ông bàn cãi về quyền có tài sản riêng hệt như cách
trình bày của một nhà kinh tế học, tôi gần như muốn bảo đó là một ông chủ
sở hữu. Ông nói về thứ bậc cao thấp của con người tất yếu do sản nghiệp tạo
ra, ông nói về sự phục tùng luật pháp đã có, về ảnh hưởng của tập tục lành
mạnh tại các nước cộng hoà, ông nói cả những tư tưởng tôn giáo giúp ích ra
sao cho trật tự và tự do: có lúc như thể ông buột miệng trích dẫn về quyền
uy của đấng Jesus-Christ để trụ đỡ cho quan điểm chính trị của mình.
Lắng nghe ông nói, tôi chiêm ngưỡng sự ngu ngốc của lí trí con người.
Đây là điều tôi không khẳng định, có thể đúng có thể sai: làm sao ta có thể
tìm thấy lí trí giữa vô vàn điều vô định của khoa học và trong những bài học
đủ kiểu của kinh nghiệm? Nay bỗng xuất hiện một sự kiện mới khiến mọi
nỗi hoài nghi lại vùng dậy trong tôi. Xưa kia tôi nghèo, nay tôi bổng thành
giàu có: mong sao cái hạnh phúc ấm no, nếu như một khi tác động đến hành
vi của tôi, vấn đề cho năng lực suy lí của tôi được tự do! Nhưng không,
những suy nghĩ của tôi đều thay đổi theo đà thay đổi sản nghiệp của tôi, và
tôi lợi dụng được điều may mắn là cuộc gặp gỡ hôm nay, tôi thực sự khám
phá ra cái lí lẽ quyết định mà tới lúc đó tôi vẫn còn chưa có.
Ảnh hưởng của hạnh phúc ấm no tác động còn tự do hơn nữa đến người
Mĩ so với người nước khác. Người Mĩ bao giờ cũng nhìn thấy trước mắt họ
