phản đối việc đem thực thi vì chúng trái ngược với ý muốn của họ. Và nếu
có khi nào họ cả gan vượt khỏi mọi nỗi e dè thì họ vẫn còn cảm thấy bị ngăn
trở vì sự e dè của những người cùng như mình. Cho tới bây giờ ở Hoa Kì ta
vẫn chưa bắt gặp một ai dám đưa ra châm ngôn này: mọi thứ đều được phép
làm nếu đó là vì lợi ích xã hội. Đó là một châm ngôn vô đạo dường như
được phát minh vào một thời đại tự do nhằm chính thống hoá những kẻ bạo
chúa sắp ra đời.
Vì vậy mà, trong khi luật pháp cho phép người Mĩ làm tất cả, thì tôn giáo
lại ngăn trở họ nghĩ ra mọi điều và cấm họ dám thử sức trong mọi việc.
Tôn giáo ở Mĩ, là cái không khi nào trực tiếp xen vào việc cai quản xã
hội, đã được coi như thiết chế hàng đầu trong các thiết chế chính trị. Vì nếu
như tôn giáo không đem lại cho nhân dân hứng thú tự do, thì nó lại đặc biệt
ủng hộ nhân dân sử dụng quyền tự do ấy.
Chính các cư dân Hoa Kì tự xem xét các tín ngưỡng của mình theo quan
điểm ấy. Tôi không rõ liệu tất cả mọi người Mĩ đều có niềm tin tôn giáo, vì
nào ai đọc được rành rọt mọi điều ẩn kín trong lòng người? Nhưng tôi biết
chắc rằng họ coi tín ngưỡng là cần thiết để duy trì các thiết chế cộng hoà.
Quan niệm này không phải là của một tầng lớp công dân nào hoặc một đảng
nào, nó là của cả đất nước, ta bắt gặp quan niệm đó ở mọi tầng bậc người
dân.
Ở Hoa Kì, khi một chính khách công kích một giáo phái, đó không phải là
một cái cớ để ngay cả những người đi theo giáo phái đó không ủng hộ ông
ta. Nhưng nếu chính khách đó công kích tất cả các giáo phái, thì mọi người
xa lánh ông ta, và ông ta chỉ còn lại một thân một mình thôi.
Khi tôi còn ở Mĩ, có lần một nhân chứng ra trước toà đại hình quận
Chester (Bang New York) và khai rằng ông ta không tin là có Chúa Trời và
sự bất tử của linh hồn. Chủ toạ phiên toà từ chối nhận lời khai đó, ông nói,
vì lí do nhân chứng này trước đó đã xoá sạch toàn bộ niềm tin của mọi
người vào mọi lời anh ta nói rồi
. Báo chí đăng tin đó và không bình luận
gì hết.
