lên. Tôi cũng bắt gặp bên Mĩ cái tình cảm thèm khát mang tính chất dân chủ
được biểu lộ bằng cả ngàn cung cách khác nhau. Tôi có nhận xét là ở Mĩ,
trong điều hành công việc, con người thường bộc lộ một sự pha trộn cả kiêu
ngạo lẫn dốt nát, và tôi từng kết luận là ở nước Mĩ cũng như ở nước ta, con
người bao giờ cũng có những điều bất hoàn thiện như nhau và đều ở trong
cảnh khốn cùng như nhau.
Nhưng khi tôi có dịp xem xét kĩ lưỡng trạng thái xã hội, tôi dễ dàng khám
phá thấy điều này, là người Mĩ đã có những nỗ lực lớn và thích hợp để
chống lại những yếu đuối đó của trái tim con người và để sửa chữa những
khuyết tật tự nhiên đó của nền dân trị.
Tôi cảm thấy các bộ luật khác nhau của người Mĩ cho cấp thị trấn như là
những thanh chắn giữ cho tham vọng đầy âu lo của người công dân được
ghìm giữ trong một phạm vi chật hẹp, và khiến cho cũng các đam mê dân
chủ đủ sức làm lật nhào Nhà nước lại trở thành có lợi cho làng xã. Tôi cảm
thấy những nhà lập pháp Mĩ đã khéo đem tư tưởng về các quyền đối lập một
cách có kết quả với tình cảm về sự thèm khát; đem những vận động liên tục
trong đời sống chính trị đối lập với sự bất động của đạo đức tôn giáo; đem
trải nghiệm của nhân dân đối lập với sự dốt nát về lí thuyết của họ, và đem
thói quen công việc của họ đối lập với sự điên cuồng của các thèm muốn.
Vậy là người Mĩ chẳng cần cầu viện đến những điều kiện tự nhiên của đất
nước để đấu tranh chống lại những nguy cơ nảy sinh từ hiến pháp và luật lệ
chính trị của họ. Đối với những tật xấu mà họ cũng có như mọi dân tộc khác,
họ có những phương thuốc mà cho tới nay chỉ riêng họ tìm thấy mà thôi; và
cho dù họ là những người đầu tiên thử đem dùng thuốc, họ vẫn cứ thành
công.
Tập tục và luật pháp của người Mĩ không phải là duy nhất thích hợp với
các quốc gia dân chủ; nhưng người Mĩ đã chỉ ra cho mọi người thấy là ta
không bao giờ nên hết hi vọng trong việc điều chỉnh nền dân trị bằng luật
pháp và bằng tập tục.
Nếu có những quốc gia khác, khi vay mượn của nước Mĩ cái ý tưởng
chung và phong phú này mà lại không muốn bắt chước người dân Mĩ cách
