Trong số các dân tộc sáng láng của Cựu Thế giới, những cư dân Hoa Kì
đặc biệt chú ý tới một dân tộc vốn có cùng với họ gốc gác gần gụi sâu xa và
có cùng với họ các thói quen tương tự như nhau. Người Mĩ tìm thấy trong
cái dân tộc kia những nhà bác học danh tiếng, những nghệ sĩ tài ba, những
nhà văn vĩ đại, và họ có thể thu hoạch được những kho báu trí tuệ mà vẫn
không cần đến công lao động thu nhặt chúng.
Tôi không sao có thể chia rẽ nước Mĩ và châu Âu mặc dù có cả một đại
dương ngăn cách họ. Tôi coi cái nước Mĩ như một mảnh của nước Anh được
uỷ nhiệm đi khai phá những khu rừng già tại một thế giới non trẻ, trong khi
những người còn ở lại, do được hưởng nhiều thời giờ rảnh rỗi hơn và ít lo
lắng chuyện đời sống vật chất hơn, có thể lao vào phát triển trí tuệ người
trên mọi phương diện.
Như vậy, hoàn cảnh người Mĩ thật là hoàn toàn ngoại lệ, và ta có thể tin
rằng không có quốc gia dân trị nào rồi sẽ còn có hoàn cảnh như họ. Nguồn
gốc hoàn toàn Thanh giáo của họ, những thói quen thương nghiệp duy nhất
họ có được, ngay cả cái đất nước họ đang ở và dường như đã khiến đầu óc
họ quên đi chuyện nghiên cứu khoa học, văn học và nghệ thuật; sự gần gụi
láng giềng với châu Âu cho phép họ vẫn học hỏi châu Âu mà không sợ rơi
vào cảnh mông muội; cả ngàn nguyên nhân đặc biệt, mà tôi mới chỉ tìm tòi
được ở dăm ba điều chính yếu, đã khiến đầu óc người Mĩ đặc biệt tập trung
vào sự chăm lo cho những điều thuần tuý vật chất. Quả là vậy, mọi đam mê,
các nhu cầu, nền giáo dục, các điều kiện hoàn cảnh, tất cả dường như đều
cùng khiến cho người cư dân Hoa Kì nghiêng về mặt đất. Riêng chỉ còn tôn
giáo là khiến cho người cư dân ấy thỉnh thoảng ngước đôi mắt thoáng qua và
lơ đãng nhìn về trời cao.
Chúng ta hãy đừng nhìn mọi dân tộc dân chủ theo hình ảnh dân tộc Mĩ, và
ta hãy nhìn họ theo những nét riêng của chính họ.
Ta có thể hình dung một quốc gia trong lòng nó không có gì hết, không
đẳng cấp, không thứ bậc, không giai cấp; nơi đó luật pháp không thừa nhận
các đặc quyền nên cũng phân chia thừa kế đồng đều, và đồng thời đó cũng là
quốc gia không có trí tuệ và không có tự do. Đây chẳng qua chỉ là một giả
