thuyết mà thôi: một kẻ chuyên chế có thể có lợi ích trong việc làm cho thần
dân của mình được bình đẳng với nhau mà vẫn sống trong ngu dốt để có thể
duy trì họ làm nô lệ dễ dàng hơn.
Một quốc gia dân trị kiểu đó không những chẳng tỏ ra có kĩ năng gì và
thích thú gì với khoa học, văn học và nghệ thuật, mà có thể tin rằng quốc gia
đó sẽ chẳng khi nào ló mặt ra nổi nữa.
Bản thân luật thừa kế khiến cho mỗi thế hệ lại tự mình chịu trách nhiệm
thủ tiêu đi các tài sản lớn, và chẳng có ai tạo ra từ đó những tài sản lớn mới
cả. Kẻ nghèo, do thiếu trí tuệ và thiếu tự do, cũng chẳng có nổi ý tưởng đạt
tới giàu sang, và kẻ giàu thì chẳng khi nào thụ động không tự vệ để mình bị
cuốn vào cảnh nghèo hèn. Thế là chẳng mấy chốc giữa hai công dân đó sẽ
xảy ra một sự bình đẳng hoàn toàn và chẳng gì thắng nổi. Khi đó sẽ chẳng
có ai có thời giờ cũng như sự ham thích lao vào những công việc và những
thú vui trí tuệ. Nhưng tất cả mọi người sẽ chết cứng trong cảnh dốt nát như
nhau và trong cảnh nô lệ ngang nhau.
Khi tôi hình dung về một xã hội dân chủ kiểu đó, tôi liền cảm thấy ngay
mình đang ở một chốn đê hèn, tối tăm và ngột ngạt nào đó, nơi các nguồn
sáng đem tới từ bên ngoài chẳng mấy chốc sẽ lụi dần và tắt ngấm. Tôi bỗng
cảm thấy đột nhiên bị một sức hút mạnh hành hạ, và con người mình bị lôi
tụt vào giữa vùng u tối bao la để tìm cho ra một lối thoát đến với khí trời và
ánh sáng ban ngày. Nhưng tất cả những điều này không sao đem áp dụng
được cho những con người vốn đã sáng láng, những kẻ đã có được Tự do
sau khi họ tiêu huỷ được ngay giữa họ với nhau những quyền riêng biệt và
truyền kiếp cố định vĩnh viễn những tài sản trong tay những cá nhân hoặc tổ
chức nào đó.
Khi con người sống trong lòng một xã hội dân chủ lại là những con người
sáng láng, thì họ liền dễ dàng khám phá ngay được rằng chẳng có gì hạn chế
họ hết, và cũng chẳng có gì bắt họ phải cố định hoặc bị bắt buộc phải tự hài
lòng với số mệnh hiện tồn.
Những con người như thế liền có ngay ý tưởng tự vươn lên, và nếu có tự
do, họ tìm mọi cách để làm điều đó, song tất cả đều không thành công theo
